Κόμικς που αιμορραγεί την ιστορία του Αουσβιτς [ Οικονομάκου Κατερίνα, Ελευθεροτυπία, 28/12/2007 ]

[Bonadrug]

Κόμικς που αιμορραγεί την ιστορία του Αουσβιτς

Της ΚΑΤΕΡΙΝΑΣ ΟΙΚΟΝΟΜΑΚΟΥ

 

 

 

Είναι καλοκαίρι, σε μια γειτονιά του Κουίνς, στη Νέα Υόρκη. Ο δεκάχρονος Αρτι φτάνει κλαίγοντας στο σπίτι του, γιατί οι φίλοι του τον άφησαν αβοήθητο και απομακρύνθηκαν γελώντας, όταν σκόνταψε κάνοντας πατίνια. «Φίλοι; Οι φίλοι σου; Αν τους έκλεινες μαζί σε ένα δωμάτιο χωρίς φαΐ για μια βδομάδα... τότε θα έβλεπες τι είναι φίλοι!...».

 

 

Σε αυτά τα λόγια του πατέρα του θα επιστρέψει πολλά χρόνια αργότερα, όταν νεαρός άνδρας πια, ο Αρτ Σπίγκελμαν θα θελήσει να ανασυνθέσει την οικογενειακή του ιστορία -για να αναζητήσει εκεί την πηγή της καχυποψίας του πατέρα του απέναντι στο ανθρώπινο είδος. Αυτό που θα προκύψει είναι μια επική αφήγηση σε μορφή κόμικς.

 

Το δίτομο «Maus», για την ολοκλήρωση του οποίου ο Σπίγκελμαν εργάστηκε δεκατρία χρόνια, θα χαρακτηριστεί «το πρώτο αριστούργημα στην ιστορία των κόμικς». Και είναι το μοναδικό μέχρι σήμερα που έχει τιμηθεί με το βραβείο Πούλιτζερ (1992). Αμερικανικά σχολεία και πανεπιστημιακές σχολές το συμπεριλαμβάνουν στη διδακτέα ύλη τους, το Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης της Νέας Υόρκης διοργάνωσε το 1991 έκθεση με τα πρωτότυπα σκίτσα και διδακτορικές διατριβές εξακολουθούν να γράφονται πάνω στο κόμικς που προσέδωσε κύρος στην 9η Τέχνη και έφτιαξε σχολή. Εστω και με καθυστέρηση πολλών ετών, ο α τόμος κυκλοφορεί αυτές τις μέρες και στα ελληνικά.

 

Στο Αουσβιτς, ο Βλάντεκ Σπίγκελμαν ήταν ο κρατούμενος 175.113. Ο γιος του, γεννημένος μετά το τέλος του Β' Παγκοσμίου Πολέμου και μεγαλωμένος στο Ρέγκο Παρκ του Κουίνς, γνωρίζει ελάχιστα παραπάνω για την πορεία που οδήγησε τον Βλάντεκ και τη γυναίκα του, Ανια, από ένα χωριό της Πολωνίας στην άλλη μεριά του Ατλαντικού. Οι γονείς του Αρτ Σπίγκελμαν ήταν τα μόνα μέλη μιας μεγάλης οικογένειας Πολωνοεβραίων που κατάφεραν να βγουν ζωντανοί από τη φρίκη των στρατοπέδων συγκέντρωσης.

 

Δεν έχουν διηγηθεί ποτέ την ιστορία τους στον Αμερικανό γιο τους, που αισθάνεται να ασφυκτιά από την αύρα μαρτυρίου που τους περιβάλλει, τα μισόλογα, την πικρία, ακόμη και τις ενοχές που δεν μπορεί παρά μόνο διαισθητικά να αντιληφθεί.

 

Είναι είκοσι ετών όταν η μητέρα του θα αυτοκτονήσει. Η κατάρρευση του εξοργισμένου Αρτ θα σημάνει και την αντίστροφη μέτρηση - από εδώ και πέρα, ξέρει πως οφείλει στον εαυτό του να επισκεφθεί το παρελθόν των ανθρώπων που τον έφεραν στη ζωή. Θα το κάνει μερικά χρόνια αργότερα κι ενώ ο πατέρας του έχει παντρευτεί για δεύτερη φορά μια γυναίκα, που επίσης επέζησε από το Αουσβιτς. Ο Βλάντεκ δέχεται να μιλήσει στον γιο του για τα χρόνια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου. Οι ηχογραφημένες συνομιλίες τους καλύπτουν σχεδόν 100 ώρες και κράτησαν αρκετά χρόνια. Αυτές τις διηγήσεις θα χωρέσει σε καρέ και συννεφάκια ο Σπίγκελμαν - «Κόμικς ξέρω να κάνω. Επομένως ήταν ο μόνος τρόπος να διαχειριστώ την ιστορία της οικογένειάς μου και με έναν τρόπο να συμβιβαστώ με τις αγιάτρευτες πληγές που κληροδότησε η εμπειρία των στρατοπέδων συγκέντρωσης τόσο στους γονείς μου όσο τελικά και σε μένα».

 

Την ίδια στιγμή, δημιούργησε κι ένα έργο τέχνης, η αξία του οποίου δεν εξαντλείται σε όσα ήρθε να προσθέσει στη λογοτεχνία του Ολοκαυτώματος.

 

Το «Maus» αφηγείται την ιστορία του Βλάντεκ, ενός άνδρα που η μοίρα τα έφερε να βγει ζωντανός από τη μεγαλύτερη τραγωδία του 20ού αιώνα. Ο γιος καταγράφει με λεπτομέρειες τον καθημερινό αγώνα επιβίωσης στα γκέτο των Εβραίων της Πολωνίας, τις απογοητεύσεις από τους φίλους που στρέφουν τα νώτα τους, ζωγραφίζει τους γείτονες που κλείνουν με απέχθεια την πόρτα στους απελπισμένους Σπίγκελμαν.

 

Παρακολουθούμε τον Βλάντεκ καθώς πασχίζει να βρει τρόπους να ζήσει την οικογένειά του, όταν θα έχουν κατασχεθεί όλα τα περιουσιακά του στοιχεία, να κρύβει με τρόμο το κίτρινο αστέρι στο πέτο του, να χάνει και την τελευταία ελπίδα όταν οι λαθρέμποροι, που έχουν πληρωθεί αδρά για να τους φυγαδεύσουν, θα τους παραδώσουν στους διώκτες τους. Για να τους οδηγήσουν στο κολαστήριο του Αουσβιτς - τον Βλάντεκ και την Ανια. Ο μικρός γιος τους, Ρισιέ, είναι ήδη νεκρός από τα χέρια της θείας του που είχε αναλάβει να τον προστατεύσει.

 

Προτού αυτοκτονήσει, η απελπισμένη γυναίκα που γνώριζε τι τους περίμενε στο στρατόπεδο συγκέντρωσης, είχε δώσει δηλητήριο στον ανιψιό και την κόρη της.

 

Με αυτό το υλικό, ο Σπίγκελμαν αποφεύγει έξυπνα την παγίδα του μελοδραματισμού. Προκειμένου να πάρει αποστάσεις από την προσωπική του ιστορία, αλλά και να σατιρίσει τις στερεοτυπικές αντιλήψεις περί διαφορετικών εθνοτήτων, ο Αμερικανός κομίστας «απανθρωποιεί» τους χαρακτήρες: οι Εβραίοι απεικονίζονται σαν ποντίκια, οι Γερμανοί, γάτες, οι Πολωνοί είναι γουρούνια και οι Αμερικανοί, σκύλοι. Η υπενθύμιση που διατρέχει το βιβλίο είναι σαφής -για ανθρώπους πρόκειται, ικανούς να κατασπαράξουν ο ένας τον άλλον.

 

Ο Βλάντεκ, όμως, δεν είναι τελικά ο πρωταγωνιστής του δράματος. Στην καρδιά της αφήγησης βρίσκεται η σχέση ανάμεσα στον πατέρα και στον γιο. Με διαρκή άλματα στον χώρο και στον χρόνο, ο Σπίγκελμαν μας μεταφέρει από την κατεχόμενη Πολωνία στη γειτονιά του Ρέγκο Παρκ, τις τελευταίες δεκαετίες του αιώνα. Ο Βλάντεκ που γνωρίζουμε δεν είναι μόνο ο νεαρός άνδρας που χάρη στην επινοητικότητα και την τύχη καταφέρνει να επιβιώσει από τη ναζιστική παραφροσύνη. Είναι και ο αφόρητα τσιγγούνης, γκρινιάρης, πικρόχολος ηλικιωμένος που μοιάζει ανίκανος να προσφέρει έστω κι ελάχιστη τρυφερότητα στους πιο κοντινούς του ανθρώπους. Είναι η κληρονομιά της θηριωδίας του πολέμου;

 

Ο γιος του δείχνει να μην αρκείται σε αυτή την εξήγηση. Το Ολοκαύτωμα δεν τον αγιοποιεί στα μάτια του παιδιού του. Αυτοπροσωπογραφούμενος -ένας ποντικός και ο ίδιος- ο δημιουργός του κόμικς είναι διαρκώς παρών στις σελίδες, για να απελευθερώσει τη συσσωρευμένη οργή για τον αντιπαθητικό πατέρα του, να ομολογήσει τις ενοχές του για την αυτοκτονία της μητέρας του και να παραθέσει στιγμιότυπα ενδοσκόπησης στην πολυθρόνα του ψυχαναλυτή.

 

 

Ο Αρτ Σπίγκελμαν και η σύζυγός του Φρανσουάζ Μουλί, καλλιτεχνική διευθύντρια του περιοδικού «The New Yorker»

Ο Αρτ Σπίγκελμαν δεν πρόλαβε να παρουσιάσει ολοκληρωμένο το «Maus» στον πατέρα του, που πέθανε το 1982. Τα πρώτα κεφάλαια δημοσιεύτηκαν μεταξύ 1980 και 1985, στο «Raw», το περιοδικό για κόμικς που εξέδιδαν ο Σπίγκελμαν και η γυναίκα του, Φρανσουάζ Μουλί. Η Μουλί είναι εδώ και χρόνια καλλιτεχνική διευθύντρια του περιοδικού «The New Yorker», με το οποίο και ο Σπίγκελμαν συνεργαζόταν για μια δεκαετία, δημιουργώντας μερικά από τα πιο πετυχημένα του εξώφυλλα.

 

Αποχώρησε λίγο καιρό μετά την 11/9, ερμηνεύοντας τη στάση του περιοδικού απέναντι στον Μπους ως στροφή προς τον συντηρητισμό. Στα 59 του χρόνια σήμερα, ο Αρτ Σπίγκελμαν θεωρείται όχι μόνο ο σημαντικότερος δημιουργός κόμικς των καιρών μας, αλλά και ο άνθρωπος στον οποίο μια ολόκληρη γενιά από καλλιτέχνες οφείλουν την επιτυχία τους. Γενναιόδωρος μέντορας και συγχρόνως μαικήνας -«Μικελάντζελο και Μέδικο των κόμικς» τον έχει χαρακτηρίσει το «The New York Times Magazine»- μέσα από τις σελίδες του «Raw» έδωσε χώρο σε διάσημους σήμερα ομότεχνούς του όπως ο Τσαρλς Μπερνς και ο Κρις Γουέρ.

 

Μετά την τεράστια επιτυχία του «Μάους», ο Σπίγκελμαν δεν θέλησε να αφοσιωθεί σε κάτι εξίσου απαιτητικό. Η επόμενη φορά που θα αυτοβιογραφούνταν μέσα από την τέχνη του, θα ήταν μετά την τρομοκρατική επίθεση στους Δίδυμους Πύργους. Το «In The Shadow Of Νο Towers» κυκλοφόρησε τον Σεπτέμβριο του 2003, αν και όπως έχει πει δεν ήταν σίγουρος πως η οριακή εμπειρία της 11/9 μπορούσε να περιγραφεί επαρκώς με οποιοδήποτε μέσο. Μπορεί η τέχνη να μιλήσει τελικά για την ανθρώπινη κατάσταση;

 

Ισως η αμφιθυμία του αποτυπώνεται επιτυχώς σε μια από τις ψυχαναλυτικές συνεδρίες που περιλαμβάνει στον δεύτερο τόμο του «Maus»: «Ο Σάμιουελ Μπέκετ είχε πει κάποτε πως κάθε λέξη είναι μια άχρηστη κηλίδα στη σιωπή και στο κενό. Από την άλλη, το Ε Ι Π Ε», σκέφτεται μεγαλόφωνα ο μικροσκοπικός Αρτ-ποντικός.

 

*Ο δεύτερος τόμος του «Maus» θα κυκλοφορήσει τον Απρίλιο του 2008.

 

 

 

 

ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ - 28/12/2007

[ariane75]

Έχουν ειπωθεί ήδη αρκετά γι'αυτό, απλά μιας και είδα μια εκπομπή-αφιέρωμα πολύ πρόσφατα, παραθέτω κάποια λινκ σχετικά..

 

 

 

κάποια αποσπάσματα από το arte :

http://www.arte.tv/de/kunst-musik/comix/Video---Animation/741688.html

(πατήστε τα videoausschnitt1 & 2) και κάποια σκετσάκια (στα γαλλικά όμως):

 

http://archives.arte-tv.com/static/plokker/comixbd/de/spiegelman.html

 

Bonadrug

Επεξεργασία Ιανουαρίου 26, 2008 από ariane75