Άνθρωποι ίσον ποντίκια στο Άουσβιτς [ Κανέλλης Ηλίας, tanea.gr, 26/1/2008 ]

[Bonadrug]

MAUS

Ο Αρτ Σπίγκελμαν περιγράφει το Ολοκαύτωμα σε ένα κόμικς και κερδίζει το Πούλιτζερ

Άνθρωποι ίσον ποντίκια στο Άουσβιτς

Γράφει ο Ηλίας Κανέλλης

Αν ο Μίκυ Μάους είναι το ποντίκι των κινούμενων σχεδίων και των κόμικς στα χαρακτηριστικά και στη χρήση του οποίου εμβληματοποιείται ένα είδος ανέμελης διασκέδασης, ένα άλλο ποντίκι των κόμικς δημιουργήθηκε για να εκφράσει τον ζόφο και την απέχθεια απέναντι στην πιο αποτρόπαιη βαριά βιομηχανία της ιστορίας του ανθρώπου- τη βιομηχανία των στρατοπέδων μαζικής εξόντωσης Εβραίων (αλλά και Τσιγγάνων και ομοφυλόφιλων) από τους Γερμανούς ναζί στη διάρκεια του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου. Είναι το ποντίκι του βραβευμένου με Πούλιτζερ εικονογράφου και σχεδιαστή κόμικς Αρτ Σπίγκελμαν, ο οποίος στο βιβλίο του Μaus, Η ιστορία κάποιου που επέζησε περιγράφει την ιστορία των Εβραίων γονιών του- που έζησαν την κλιμάκωση της ναζιστικής βίας, από την εποχή της επικράτησης στη Γερμανία του μεσοπολέμου του ναζιστικού κόμματος και των Φυλετικών Νόμων της Νυρεμβέργης του 1935 έως την κατάρρευση του μετώπου και την απελευθέρωση των κρατουμένων στο Άουσβιτς και στα υπόλοιπα χιτλερικά στρατόπεδα συγκέντρωσης.
Όπως ο Μίκυ Μάους είναι ποντίκι που μοιάζει με άνθρωπο, έτσι ποντίκια είναι και οι Εβραίοι ήρωες του Σπίγκελμαν. Ωστόσο τα ποντίκια που καταλήγουν στα στρατόπεδα και τα περισσότερα απ΄ αυτά στα κρεματόρια έχουν μια βασική διαφορά από τον ποντικό του Ντίσνεϊ: βαθμιαία αποανθρωποποιούνται, εκμηδενίζονταιυποβιβάζονται απολύτως σε ποντίκια. Γνωρίζοντας πόσο σημαντική είναι η σημειολογία στο ξετύλιγμα της ιστορίας των γονιών του, που συμπίπτει με την ιστορία της Ευρώπης τον ταραγμένο 20ό αιώνα, ο Σπίγκελμαν ζωγραφίζει με μορφή ζώου και τους εκπροσώπους των υπόλοιπων εθνοτήτων που πρωταγωνίστησαν στο δράμα. Οι Γερμανοί απεικονίζονται σαν γάτες, οι Πολωνοί σαν γουρούνια, οι Αμερικανοί σαν σκύλοι... Οι συμβολισμοί είναι προφανείς. Οι γάτες καταβροχθίζουν τους ποντικούς, τα γουρούνια προσπαθούν να επιβιώσουν, οι σκύλοι ήρθαν στην Ευρώπη για να κυνηγήσουν τις γάτες...

Σε δύο μέρη

Ο Μaus κυκλοφόρησε σε δύο μέρη. Το πρώτο μέρος, που με τεράστια καθυστέρηση κυκλοφορεί και στην Ελλάδα, βγήκε το 1986 και περιείχε όσα συνέβησαν στη ζωή του Βλάντεκ, δηλαδή του πατέρα του, και της Άνια, της μητέρας του, μέχρι το 1944, όταν έφτασαν στο Άουσβιτς.
Το δεύτερο μέρος κυκλοφόρησε έξι χρόνια αργότερα, το 1992. Περιγράφει την περιπέτεια του ζεύγους στα στρατόπεδα, τη δύσκολη διαδρομή μέσα από τον θάνατο και την εκμηδένιση ώς την ελευθερία. Μεγάλο μέρος της αφήγησης κινείται στο σήμερα. Ο Βλάντεκ, ηλικιωμένος και δύστροπος Εβραίος της Αμερικής πλέον, ζει το χάσμα των γενεών στη σχέση του με τον γιο του και τη γυναίκα του γιου του, ενώ μοιάζει να αναπολεί ένα ανέφελο παρελθόν, πριν από τα στρατόπεδα. Άλλωστε, ούτε η περίοδος μετά την εκμηδένιση του Άουσβιτς ήταν εύκολη γι΄ αυτόν. Μάλιστα η σύζυγός του, Άνια, μολονότι επιβίωσε κι αυτή από το Μπιρκενάου, μερικά χρόνια μετά αυτοκτόνησε. Η μητέρα του Αρτ Σπίγκελμαν οδηγήθηκε στην ίδια τραγική επιλογή που έκανε, τα μεταπολεμικά χρόνια, και η μητέρα του Άμος Οζ- η οποία επίσης αυτοκτόνησε. Η αυτοκτονία ήταν η τελική επιλογή ακόμα δύο επιβιωσάντων από τα ναζιστικά στρατόπεδα: του ποιητή Πάουλ Τσέλαν και του λογοτέχνη Πρίμο Λέβι.

--------------
 

Η ιστορία της εκμηδένισης του ανθρώπου

Στο «Μaus» διαγράφεται με απλότητα, τόση απλότητα που επιτρέπει την ανάδειξη της ωμότητας των περιστάσεων, η πορεία του ανθρώπου προς την εκμηδένιση. Από τη φυλάκιση της Κυρίας Στεφάνσκα, που κατηγορήθηκε στα 1935 ότι έκρυψε στο σπίτι της έναν κομμουνιστή, μέχρι τις πρώτες συγκεντρώσεις Εβραίων που προορίζονταν για τα στρατόπεδα στα 1940 ή την τραγική ιστορία του μικρού Ρίτσιεβ που θανατώθηκε εν ψυχρώ έπειτα από μια έφοδο Γερμανών στο σπίτι όπου φιλοξενούνταν για ασφάλεια, στην Πολωνία, κι από τα πάσης φύσεως κρησφύγετα που επινοούσε το ένστικτο αυτοσυντήρησης των καταδιωκώμενων Εβραίων του στόρι, μέχρι τις απελπισμένες προσπάθειες του κρατουμένου στα στρατόπεδα να διαφύγει τη φρικαλέα μοίρα των θανατηφόρων αερίων, το βιβλίο είναι γεμάτο ιστορίες στις οποίες δεσπόζουν άνθρωποι χωρίς κανένα δικαίωμα σε τίποτα- ούτε καν στην ελπίδα. Η ιστορία του «ποντικού» με τον αριθμό 175113, ο οποίος επιβίωσε από το Μάουσβιτς, είναι εντέλει η ιστορία της εκμηδένισης του ανθρώπου.
Μια από τις πιο άτυχες φράσεις που έχουν ειπωθεί με αφορμή τη φρίκη των στρατοπέδων είναι η γνωστή του Αντόρνο, ότι μετά το Ολοκαύτωμα η τέχνη δεν έχει πλέον τίποτα να πει. Κατ΄ αντιστοιχία, ένα από τα στερεότυπα που έχουν κυκλοφορήσει λέει ότι το Ολοκαύτωμα είναι αδύνατον να αναπαρασταθεί, πολύ περισσότερο να αναπαρασταθεί καλλιτεχνικά.
Το εγχείρημα του Σπίγκελμαν αποδεικνύει ότι τίποτα δεν είναι αδύνατον. Αποκτά μάλιστα ιδιαίτερη σημασία επειδή, εντέλει, παρά την καλλιτεχνική διαμεσολάβηση, επί της ουσίας πρόκειται για την απλή παράθεση μιας προσωπικής μαρτυρίας. Ο πατέρας του καλλιτέχνη αφηγείται την εμπειρία του, ο καλλιτέχνης την καταγράφει σε άσπρο μαύρο, με το πενάκι και με απλούς ρεαλιστικούς τρόπους. Απουσιάζουν τα εφέ, τα εξεζητημένα καρέ. Οι εικόνες της αφήγησης δεν επιζητούν τον εντυπωσιασμό, ωστόσο είναι από μόνες τους εντυπωσιακές- επειδή εντυπωσιάζει η ωμότητα της μαρτυρίας που συνθέτει την αφήγηση.

-------------------------

ΣΤΗ ΣΚΙΑ ΚΑΝΕΝΟΣ ΠΥΡΓΟΥ

Γεννημένος το 1948 στη Στοκχόλμη, ο Σπίγκελμαν μετακόμισε έφηβος ακόμη στην Αμερική, όπου σπούδασε σχέδιο και άρχισε νωρίς να εργάζεται ως σκιτσογράφος και αφηγητής κόμικς που κινούνταν στην περιοχή του αντεργκράουντ. Η δουλειά του ωρίμαζε αργά, αλλά το Μaus θεωρήθηκε άλμα στην ωριμότητα. Μετά το Πούλιτζερ, που του απονεμήθηκε το 1992 για αυτή τη δουλειά του, άνοιξαν διάπλατα πολλές επαγγελματικές πόρτες. Τότε ξεκίνησε και η μόνιμη συνεργασία του με την έγκυρη επιθεώρηση «Νew Υorker», της οποίας έχει σχεδιάσει μερικά από τα καλύτερα εξώφυλλα. Δέκα χρόνια αργότερα, στις αρχές του 2003, παραιτήθηκε. Θεώρησε ότι κάτι είχε αλλάξει στη σχέση του με το έντυπο μετά την 11η Σεπτεμβρίου, έλεγε ότι όσο πολλαπλασιάζονταν οι λόγοι να μην κάνει ανώδυνες εικονογραφήσεις άλλο τόσο πολλαπλασιάζονταν και οι προστριβές. Το 2004 κυκλοφόρησε ένα σύντομο, χρωματιστό αυτή τη φορά κόμικς με θέμα την Αμερική μετά την 11η Σεπτεμβρίου, τίτλο Στη σκιά κανενός πύργου και με πρωταγωνιστές ακόμα μια φορά τα γνώριμα από τα στρατόπεδα συγκέντρωσης ποντίκια του, αυτή τη φορά σε σύγχρονο περιβάλλον.




 

TA NEA 26/1/2008

[germanicus]

χμ... δυστυχώς ούτε αυτό ούτε το άλλο κομίζουν κάτι το καινούργιο σε κάποιον που έχει ήδη διαβάσει το κόμικ... Είναι και τα δύο καθαρά "ενημερωτικά" για το τι είναι και το ότι βγήκε το κόμικ στα Ελληνικά

 

Βέβαια θα ήταν ελαφρώς ηλίθιο/άσκοπο/ανούσιο να περιμένω να διαβάσω κριτική σε ένα αμερικάνικο κόμικ από Έλληνες (από την άποψη ότι έχω όλο το ίντερνετ στα δάχτυλα μου και το έχουν αναλύσει σε βάθος στο εξωτερικό ) αλλά ήθελα να δω πως το υποδέχτηκαν/αντιμετώπισαν κάποιοι που δεν είναι στον χώρο....

 

Anyhow. για τα αρθράκια Μανώλη