Mια παιδική κοινωνία στους τροπικούς [Μοδινός Μιχάλης, booksjournal.gr, 24/01/2025]

[Ζάνταφ]

Mια παιδική κοινωνία στους τροπικούς

 

Aimee de Jongh

Καρέ από τον Άρχοντα των μυγών σε κόμικς.

 

Μιχάλης Μοδινός

 

Γουίλιαμ Γκόλντινγκ - Aimee de Jongh (διασκευή και εικονογράφηση), Ο Άρχοντας των Μυγών. Κόμικς, μετάφραση από τα αγγλικά: Έφη Τσιρώνη, Διόπτρα, Αθήνα 2024, 360 σελ.

 

To ογκώδες graphic novel της Αιμέ ντε Γιονγκ εικονοποιεί εξαίρετα  τη σχέση φύσης και πολιτισμού όπως αποδόθηκε στο κλασικό αριστούργημα του Γουίλιαμ Γκόλντινγκ.

 

Μια ομάδα παιδιών –πιθανότατα μέλη παιδικής χορωδίας–, χαμένη σ’ ένα τροπικό νησί για απροσδιόριστους λόγους που ίσως σχετίζονται με κάποιου τύπου πυρηνικό όλεθρο, επιχειρεί να επιβιώσει συγκροτώντας κοινωνία, με όσα αυτό συνεπάγεται. Και συνεπάγεται πολλά – από την αρχικά συντροφική συνύπαρξη, την απελευθέρωση απ’ τους μεγάλους και το παιγνίδι, ώς τη μέχρι θανάτου διεκδίκηση της εξουσίας και την εξολόθρευση της ανέπαφης ώς τότε φύσης του νησιού.

 

Γραμμένο μια δεκαετία μετά τον Πόλεμο, το κλασικό πλέον αυτό έργο του νομπελίστα Γουίλιαμ Γκόλντινγκ (1911-1993) διαθέτει πάντα τη δύναμη ενός αρχετυπικού μύθου, ενόσω τα παιδιά σταδιακά στήνουν κοινωνία: δαμάζουν τη φύση, εγκαθιδρύουν συμβολικά συστήματα κυριαρχίας, διανύουν τα στάδια της τροφοσυλλογής και του κυνηγιού, μέχρι την εγκατάστασή τους σ’ ένα φυσικό οχυρό. Η αλληλεξόντωση θα ακολουθήσει, με έπαθλο την κυριαρχία  και το μερτικό στους φυσικούς πόρους. Όταν οι μεγάλοι τα ξαναανακαλύπτουν,  μένουν έκθαμβοι από την έκταση της καταστροφής.

 

Το  μυθιστόρημα του Γκόλντινγκ συνοψίζει τη σκοτεινή μοίρα της ανθρωπότητας: η απελευθέρωση από τη βαρβαρότητα δεν βρίσκεται  τόσο κοντά μας όσο θα θέλαμε να πιστεύουμε. Αν σκεφτεί μάλιστα κανείς ότι το βιβλίο γράφτηκε σε μια εποχή αισιοδοξίας, πίστης στην πρόοδο και γενίκευσης των αναπτυξιακών οραμάτων ως αντίδοτο στον απόλυτο παραλογισμό του πολέμου, θα υποκλιθεί στην διορατικότητα και το θάρρος του. Το μήνυμά του φαντάζει ακόμη πιο επίκαιρο στις μέρες μας όπου το ευρωπαϊκό οικοδόμημα τρίζει, η μακρά ειρηνική μεταπολεμική περίοδος κλείνει τον κύκλο της και ο ανορθολογισμός  θριαμβεύει.

 

Η πολυβραβευμένη Ολλανδέζα Αιμέ ντε Γιονγκ αποδίδει εδώ με ευστοχία και εξπρεσιονιστική δύναμη το πνεύμα και το στόρι του βιβλίου. Το γεγονός ότι φορείς της βίας και της καταστροφής είναι παιδιά κάνει ακόμη πιο ερεθιστική την  εικονοποιία του. Η παιδική ηλικία διαθέτει απροσμέτρητη βία. Τα παιδιά είναι εκπεσόντες άγγελοι. Ο εγωισμός κυριαρχεί σταδιακά στις σχέσεις τους. Το παιγνίδι δεν είναι παρά άσκηση επί χάρτου και προθάλαμος για τα πολύ σοβαρότερα, ως προς τις συνέπειές τους, παιγνίδια των ενηλίκων. Σε μια εποχή όπου η κοινωνική ανθρωπολογία ήταν της μόδας, οι κοινωνίες των πρωτόγονων φυλών προσέφεραν παραδείγματα και αντιπαραδείγματα προς χρήσιν ποικίλων ιδεολογιών. Και όσο η αποικιοκρατία βάδιζε προς το τέλος της, ο Γκόλντινγκ έκανε χρήση των ποικίλων κατακτήσεων του πνεύματος για να αποδείξει τα όρια του εκπολιτισμού. Το κατάφερε αξιοποιώντας τη συμβολική δύναμη του μύθου.

 

Το ενδιαφέρον πάντως (κι αυτό αποδίδεται ωραία στην εκδοχή των κόμικς) είναι ότι, παρά τα κακά νέα που μας φέρνει, το βιβλίο είναι φωτεινό. Όχι μόνο λόγω της εκτυφλωτικής λευκότητας της παραλίας όπου πρωτοβρίσκονται τα παιδιά, όχι λόγω των τιρκουάζ κυμάτων του ωκεανού που σκάνε στ’ ανοιχτά, του κοραλλιογενούς υφάλου και των ζουμερών φρούτων  που βρίσκονται σε αφθονία, αλλά και λόγω της διάθεσης των παιδιών. Απελευθερωμένα από την κυριαρχία των «θεσμών» αισθάνονται ότι τα όνειρά τους  πραγματώνονται μεμιάς: έλλειψη καθηκόντων, βίωση της περιπέτειας, κατάργηση απαγορεύσεων και τιμωριών, σχολείο γιοκ, η θάλασσα στα πόδια τους, ραχάτι και παιγνίδι κατά βούληση. Τι καλύτερο; Θεωρητικά, σκεφτόμαστε, η  ουτοπία μοιάζει εφικτή. Πού θα μπορούσε να προσκρούσει η κατασκευή της;

 

Αγριότητες

Σε πολλά και διάφορα, θα μάθουμε καθ’ οδόν. Πρώτα από όλα στην έλλειψη τεχνολογίας και γνώσεων γύρω από τα τοπικά δεδομένα. Για παράδειγμα, τα παιδιά χρειάζονται φωτιά την οποία μπορούν να παράγουν μόνο με τους φακούς του διοπτροφόρου, παχουλού και ευφυούς Πίγκι, συγκεντρώνοντας τις ακτίνες του ήλιου. Αυτά ωστόσο θα σπάσουν σε μια σύγκρουση, ενώ, στη συνέχεια, οι ανταγωνιστές θα οικειοποιηθούν το φακό που διασώθηκε. Έπειτα είναι η σπάνις των φυσικών πόρων. Η αρχική αφθονία αποδεικνύεται επίπλαστη – η φύση έχει τα όριά της. Από το στάδιο της τροφοσυλλογής, το βιβλίο μάς μεταφέρει σε αυτό του κυνηγιού. Τα παιδιά χρειάζονται κρέας και θα το βρουν στα αγριογούρουνα του τροπικού νησιού. Δεν θα αποδειχθεί βεβαίως εύκολο να χύσουν αίμα, αλλά τελικά θα το κάνουν – και τότε θα κυριαρχήσει η ομάδα των κυνηγών του Τζακ, με τα άγρια ένστικτα και τη διάθεση να οργανώσουν μια πολεμική  ιεραρχία εις βάρος των ήπιων και πολιτισμένων παιδιών που εκπροσωπεί ο Ραλφ.

 

Έπειτα είναι οι εγωιστικές τάσεις κυριαρχίας. Τα αγόρια δεν είναι αρκετά μεγάλα, αλλά αποδεικνύονται ικανά να κατασκευάσουν εχθρούς, να περιχαρακωθούν, να νιώσουν νικητές να παρακάμψουν  τη βαρεμάρα τους με  βίαιους τρόπους,  να πολεμήσουν μέχρι θανάτου.  Καθ’ οδόν  θα κατασκευασθούν τα απαραίτητα σύμβολα. Αρχικά το βούκινο της φυλής – ένα όστρακο που δίνει συμβολική ισχύ σε όποιον το κατέχει. Στη συνέχεια μια γουρουνοκεφαλή, σύντομα σκεπασμένη από μύγες, που χρησιμεύει για να διώχνει τα κακά πνεύματα και τέρατα. Το βάψιμο των προσώπων με τα χρώματα  του πολέμου. Και βέβαια οι τελετουργικοί χοροί – ένα είδος μίμησης της δραστηριότητας του κυνηγιού. (Σε μια πεζή αποστροφή της αφήγησης που μας επανασυνδέει με τον πραγματικό κόσμο, αποδεικνύεται πως το τέρας που φοβούνται τα αγόρια και που χρησιμοποιείται ως μέσον πειθαρχίας από τον Τζακ είναι το κουφάρι ενός αλεξιπτωτιστή σε μια γωνιά του νησιού).

 

Αν ωστόσο οι εξωτερικοί εχθροί δεν αρκούν, τότε κατασκευάζονται εσωτερικοί – οι απείθαρχοι, οι προδότες, αυτοί που επιμένουν πως πρέπει να μείνει ζωντανή η φωτιά της εστίας ώστε, σε τελευταία ανάλυση, να μπορέσουν κάποτε να τους σώσουν οι μεγάλοι βλέποντας τον καπνό. Οι επικυρίαρχοι δεν την πολυθέλουν αυτή τη σωτηρία. Η εξουσία τούς έχει γλυκάνει. Και όταν πλέον ο ειρηνοποιός Ραλφ καταδιώκεται χωρίς ελπίδα σωτηρίας, μόνο ο από μηχανής θεός θα μπορέσει να δώσει τη λύση. Πρόκειται για έναν αξιωματικό του ναυτικού που, έκθαμβος, παρακολουθεί την καταστροφή στο νησί. Παιδιά είναι, σκέφτεται, παιδιά.

 

Ο  Γκόλντινγκ χρησιμοποιεί στο έπακρο τις μυθολογικές  πηγές, συν τις γνώσεις που μας προσφέρουν οι επιστήμες του ανθρώπου, προκειμένου να δομήσει την αλληγορία του. Το βιβλίο θυμίζει ενίοτε τον Ροβινσώνα Κρούσο, τη Νήσο των Θησαυρών, τον Τομ Σώγερ, ακόμη και την Καρδιά του Σκότους. Είναι ωστόσο περισσότερο «μοντέρνο» –όπως είναι φυσικό– καθώς έχουν μεσολαβήσει οι δυο μεγάλοι πόλεμοι και οι συνάδουσες τεχνολογικές τομές. Με τη μορφή ενός κόμικς όπου πρωταγωνιστούν παιδιά αποκτά μια ιδιαίτερη μυθοπλαστική διάσταση, ιδιαίτερα βίαιη, παρά  τα δεδομένα του εικονικού βομβαρδισμού που υφιστάμεθα στις μέρες μας.

 

Αν και η Ντε Γιονγκ αποφεύγει να διολισθήσει στο διδακτισμό, η θεωρία είναι παρούσα σε κάθε στροφή της αφήγησης. Η κοινωνία στήνεται εντέλει, και είναι όπως ακριβώς τη γνωρίζουμε εμπειρικά. Εξ ου και η διαχρονική δύναμη του μύθου.

πηγή