Για την Ιστορία του Λαϊκού Μυθιστορήματος [ Κάσσης Κυριάκος, Διαβάζω τ. 354, 8/1995 ]

[Bonadrug]

Για την Ιστορία του Λαϊκού Μυθιστορήματος

 

 

Διαβάζω , Νο 354, Άυγουστος 1995, σ.σ. 195-197

 

Στην Ελλάδα όλα είναι παλιά, αλλά και όλα έχουν την αναφορά τους κάπου «έξω». Το ίδιο ισχύει και με την παραλογοτεχνία. Έχουμε ένα είδος παραλογοτεχνίας που ξεκινά από παλιά, από τη φυλλάδα του Μεγαλέξανδρου, από το μεσαίωνα. Αν το δούμε εικαστικά, από πλευράς εικονογράφησης (τα σημερινά κόμικς) οι ρίζες είναι πάρα πολύ παλιές. Ένα είδος πρωτόγονου κόμικ συναντάμε στην τέχνη των σπηλαίων, με τις αλλεπάλληλες εικόνες ή αργότερα με την απεικόνιση ιστοριών στα αρχαία αγγεία ή με την εξιστό¬ρηση του βίου ενός αγίου με διαδοχικές εικόνες στην αγιογραφία. Στη σύγχρονη ζωή η εισβολή του κινηματογράφου δίνει ζωή στο κόμικ, καθώς αυτό δεν είναι παρά μια ανάλυση καρέ προς καρέ μιας κινηματογραφικής ιστορίας. Ποια είναι η λαϊκή λογοτεχνία και ποια η παραλογοτεχνία; Η σχέση αυτών των δύο είναι συγκεχυμένη καθώς αποτελούν κλαδιά του ίδιου δέντρου, μόνο που άλλα είναι μαραμένα κι άλλα πιο ζωηρά. Η λαϊκή λογοτεχνία εκφράζει περισσότερο τις λαϊκές μάζες, αντλεί θέματα και ιστορίες από τον Καραγκιόζη, τους ληστές, τα βουκολικά δράματα κ.ά. και σχετίζεται άμεσα και με την προφορική παράδοση. Ενώ η μετέπειτα παραλογοτεχνία είναι δημιούργημα του ενός καλλιτέχνη, αλλά εξακολουθεί να απευθύνεται στις λαϊκές μάζες με τη μορφή φυλλαδίων, επιφυλλίδων, αυτοτελών μυθιστορημάτων.

Το λαϊκό μυθιστόρημα παίρνει τελική μορφή μάλλον στον αιώνα μας. Πρόκειται για το φθηνό λαϊκό φυλλάδιο που κυκλοφορεί με το πρακτορείο τύπου, απευθύνεται σε όχι ιδιαίτερα απαιτητικό κοινό, εικονογραφείται με έ¬ναν συγκεκριμένο τρόπο για να έχει εμπορικότητα και απήχηση στον αναγνώστη. Αυτό το είδος του λαϊκού μυθιστορήματος αρχίζει στις αρχές του αιώνα και τελειώνει κάπου στα μεσάτου.

Από το 1821 -1862 έχουμε την «πρωτόγονη εποχή» της λαϊκής παραλογοτεχνίας. Χαρακτηριστικό δείγμα ο Ιάκωβος Πιτσιπιός που προσπαθεί να μιμηθεί το ευρωπαϊκό λαϊκό μυθιστόρημα σε συνέχειες με την «Ορφανή της Χίου». Από το 1863-1890 έχουμε την «αρχαία εποχή» με θέματα από την επανάσταση (Κατσαντώνης) ή ληστρικά (Νταβέλης), ενώ από το 1890-1920 αναπτύσσεται η «κλασική εποχή» όπου το λαϊκό μυθιστόρημα παίρνει την τελική του μορφή. Η εκδοτική παραγωγή είναι πλέον οργανωμένη, εκδίδεται ξένη λο¬γοτεχνία λαϊκής απήχησης (Βερν, Δουμάς, Βοκάκιος, Καζανόβας κ.ά.), αλλά και ελληνική παραλογοτεχνία υπάρχει σε μεγάλη ποικιλία με θέματα ιστορικά, κυρίως μακεδόνικα, μυθιστορηματικές βιογραφίες? (Παλαιολόγος, Φερραίος, κ.ά.), θρησκευτικά έργα (βίοι αγίων), ληστρικά, κουρσάρικα και τέλος κοινωνικά, ρομαντικά και αστυνομικά. Σε αυτή την περίοδο τα λαϊκά φυλλάδια κοσμούνται από ωραίες λιθογραφίες, ξεχωρίζει ανάμεσα τους ο «λαϊκός» ζωγράφος Σωτήρης Χρηστίδης. Έχω ειπεί ότι θαυμαστής του και αντιγράφος του ήταν ο λαϊκός ζωγράφος Θεόφιλος.

Από το 1919-1926 έχουμε τη «χρυσή εποχή» όπου αυξάνονται κατακόρυφα η ποσότητα των τίτλων των λαϊκών μυθιστορημάτων και φυλλαδίων με τα ίδια θέματα της προηγούμενης περιόδου. Μετά τη δικτατορία του Πάγκαλου, που απαγόρεψε τα ληστρικά μυθιστορήματα, και στην περίοδο 1927-1935 έχουμε την περίοδο της τελευταίας ακμής, που οφείλεται σε λίγους μυθιστοριογράφους μεταξύ των οποίων ξεχωρίζει ο ποιητής Γιώργος Τσουκαλάς. Με τη δικτατορία του Μεταξά, την Κατοχή και τον Εμφύλιο σβήνει το πραγματικά «λαϊκό» μυθιστόρημα. Μετά το '50 ξεκινά μια προσπάθεια αναβίωσης του ελληνικού λαϊκού μυθιστορήματος (Μικρός Ήρως, Ταρζάν, Υπεράνθωπος, κ.ά.). Εξαίρεση αποτελούν τα «Κλασικά Εικονογραφημένα» που, ενώ ξεκίνησαν με ξένη θεματολογία, ανέπτυξαν ελληνική παραγωγή στηριγμένα σε συγγραφείς σαν τον Β. Ρώτα, Σοφία Μαυροειδή - Παπαδάκη και ζωγράφους σαν τους Γραμματόπουλο, Μποστατζόγλου κ.ά.

Στη συνέχεια αναπτύχθηκε επιστημονική φαντασία τύπου «Σούπερμαν» μεταφρασμένη εξ ολοκλήρου, ενώ τέτοια είχαν ήδη γράψει ο Ι. Πιτσιπιός, ο Δ. Βουτυράς, κ.ά. Μια προσπάθεια ελληνικής λαϊκής επιστημονικής φαντασίας κάνει ο Ανεμοδουράς με την ελληνοποίηση του «Υπεράνθρωπου». Από το 1960 και μετά, τα διαστημικά κόμικς απλώς μεταφράζουν αντίστοιχες πετυχημένες αμερικανικές σειρές.

Είχαμε μιλήσει για τη διαφορά λαϊκής λογοτεχνίας και παραλογοτεχνίας. Ο «Μικρός ήρωας», είναι χαρακτηριστικό δείγμα παραλογοτεχνίας, με τις υπερφυσικές του ιδιότητες να κατοτροπώνει τους εχθρούς, γράφεται με μανιέρα, ο συγγραφέας διεκπεραιώνει τη συγγραφική του εργασία για το μεροκάματο, δημιουργεί ένα χαριτωμένο πλαίσιο, έχει μια ενδιαφέρουσα εικονογράφηση, αλλά όλα αυτά κινούνται σαφώς στο χώρο της παραλογοτεχνίας. Το ίδιο μπορεί να διατυπώσει κανείς και για άλλα φυλλάδια σαν τον «Γκαούρ Ταρζάν».

Εμένα με προσέλκυσε στο να γίνω συλλέκτης ιδιαίτερα το εικαστικό της παραλογοτεχνίας. Άνθρωποι που για το μεροκάματο καταφεύγουν στην εικονογράφηση της λαϊκής ή της παραλογοτεχνίας καταφέρνουν να δώσουν μια δική τους εικαστική άποψη, όπως ο μεγάλος ζωγράφος Χρηστίδης που ήδη έχω αναφέρει, αλλά και μια πλειάδα αξιόλογοι εικονογράφοι όπως ο Νείρος του «Γκαούρ Ταρζάν», ο Βύρων Απτόσογλου, ο Θέμος Ανδρεόπουλος που έκανε από τους πρώτους κόμικ, ο Γεράσιμος Γρηγόρης, ο γνωστός λογοτέχνης που ζωγράφιζε στο περιοδικό Ρομάντσο κ.ά.

Στην εποχή του 1965-1970 και μετά, που μαζεύω παραλογοτεχνικά περιοδικά και βιβλία, δεν ενδιαφέρεται κανείς γι' αυτά. Αργότερα - μετά το 1980 - με την απογοήτευση που δημιουργεί η κρίση των ιδεών και της πολιτικής, παρατηρούμε ένα αναδίπλωμα. Ο καθένας προσπαθεί να κάνει ένα φλας μπακ ή παζλ στην παιδική του ζωή και αρχίζει και αναπτύσσεται ένας κύκλος συλλεκτών λαϊκών περιοδικών. Γράφονται κάποια άρθρα, γίνονται οι πρώτες διαλέξεις, γράφω και εγώ την πρώτη μου μελέτη για την παραλογοτεχνία και το ενδιαφέρον του κόσμου ανανεώνεται. Όμως εγώ ανήκω σε μια γενιά που αγάπησε το λαϊκό μυθιστόρημα, επειδή αγαπούσα τη λαϊκή έκφραση, έψαξα, ερεύνησα για να μπορέσω να καταλήξω. Τη δεκαετία του '80 υπάρχει ένα όψιμο ενδιαφέρον από ανθρώπους που καπηλεύτηκαν τη λαϊκή φιλολογία ή ίδιοι εκείνοι που κυνήγησαν οτιδήποτε λαϊκό και ελληνικό σε αυτό το χώρο. Το 1979-1980 είμαστε ενόψει εισόδου στην ΕΟΚ, και τότε εμφανίζονται άνθρωποι που με κοινοτικές και άλλες επιχορηγήσεις, εμπορικοποιούν καθετί πολιτιστικό, και γιατί όχι και το λαϊκό μυθιστόρημα και την παραλογοτεχνία σαν τελευταία μορφή έκφρασης.

Σήμερα δεν μπορεί να αναπτυχθεί ελληνική παραλογοτεχνία γιατί δεν συμφέρει οικονομικά ούτε η συγγραφή του κειμένου. Αλλά και η εικονογράφηση έρχεται απ' έξω και στοιχίζει φθηνότερα. Και οι λίγες προσπάθειες που υπήρξαν για ντόπια παραγωγή παραλογοτεχνίας ή κόμικς τις τελευταίες δεκαετίες δεν μπόρεσαν να επιζήσουν για πολύ.

ΚΥΡΙΑΚΟΣ ΚΑΣΣΗΣ

(Απομαγνητοφωνημένη συζήτηση Επιμέλεια: Γιάννης Ν. Μπασκόζος)

 

Scanning / OCR : Bonadrug