«Να ’τανε το ’21»... σε κόμικς [Αντωνόπουλος Γιάννης, efsyn.gr, 19/03/2022]

[ramirez]

Η ιστορία των ελληνικών κόμικς για την Επανάσταση του 1821 είναι αποκαλυπτική για την εξέλιξη της ιδεολογικής οπτικής των δημιουργών στην εκάστοτε εποχή.

 

 

 

 

Μία από τις παράπλευρες απώλειες της πανδημίας υπήρξαν τα μεγαλόπνοα σχέδια για έναν κεντρικό εορτασμό της επετείου 200 χρόνων από την έναρξη της Επανάστασης του 1821. Σε επίπεδο κρατικά οργανωμένων εορτασμών, η επέτειος αποδείχτηκε μια από τα ίδια. Δεν συνέβη όμως το ίδιο στο επίπεδο της ιστορικής έρευνας. Εδώ το πρόσημο ήταν αναμφίβολα θετικό. Πληθώρα πρωτότυπων εκδόσεων, δοκιμίων, μελετών και πρωτοδημοσιευμένων αρχειακών πηγών, καθώς και αναρίθμητες (διαδικτυακές) εκδηλώσεις, συνέδρια κ.ο.κ. από ακαδημαϊκούς και μη φορείς, εμπλούτισαν τις γνώσεις μας για το 1821, αναβάθμισαν τις προσεγγίσεις μας, φώτισαν αθέατες όψεις του, ανέδειξαν τις διεθνείς του διαστάσεις και, σε ορισμένες περιπτώσεις, αποδυνάμωσαν παλιότερα ερμηνευτικά σχήματα.

 

Αν μη τι άλλο, η περσινή χρονιά αποκάλυψε ότι υπάρχουν πιο ουσιαστικοί τρόποι για τον αναστοχασμό και την καλλιέργεια ιστορικής συνείδησης από την κιτς, μονομερή και τουριστικά εξωραϊσμένη αναπαράσταση του παρελθόντος. Με αφετηρία αυτές τις σκέψεις, έναν χρόνο μετά τα «200 χρόνια», τώρα που ο «κουρνιαχτός» έχει κατακαθίσει, έχει μια αξία να παρακολουθήσουμε τους τρόπους με τους οποίους η επανάσταση του 1821 αναπαραστάθηκε στα ελληνικά κόμικς διαχρονικά μέχρι σήμερα.

 

 

 

 

Η μεγάλη εκκίνηση για τη δημιουργία κόμικς με θέμα την ελληνική επανάσταση σηματοδοτήθηκε στα μετεμφυλιακά χρόνια με τα Κλασσικά Εικονογραφημένα. Το 1951 οι εκδόσεις «Ατλαντίς» των αδερφών Πεχλιβανίδη αγόρασαν το copyright από την αμερικανική σειρά Classics Illustrated, που στη δεκαετία του ’40 είχε διασκευάσει σε κόμικς δεκάδες έργα της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Από το 1953, παράλληλα προς τα μεταφρασμένα αμερικάνικα, άρχισαν να κυκλοφορούν τεύχη με θέματα ελληνικού ενδιαφέροντος: ιστορίες από την αρχαιότητα, το Βυζάντιο και το 1821. Για τη δημιουργία των 83 ελληνικών Κλασσικών απασχολήθηκαν αρκετοί κειμενογράφοι όπως ο Βασίλης Ρώτας και η Σοφία Μαυροειδή-Παπαδάκη και καλλιτέχνες όπως ο Β. Ζήσης, ο Ν. Καστανάκης, ο Μ. Μποσταντζόγλου (Μποστ), ο Ι. Γραμματόπουλος κ.α. Από αυτά, σημαντικό μέρος καταλαμβάνουν τίτλοι αφιερωμένοι στη δράση εμβληματικών προσώπων της επανάστασης: Κολοκοτρώνης, Καραϊσκάκης, Παπαφλέσσας, Αθανάσιος Διάκος, Μάρκος Μπότσαρης, Μπουμπουλίνα, Λάμπρος Κατσώνης, Ρήγας Φεραίος, Λόρδος Βύρων.

 

Τα πορτρέτα τους κοσμούν τα εξώφυλλα των τευχών ηρωοποιημένα και δαφνοστεφανωμένα, με τον ίδιο τρόπο που ήταν αναρτημένα στις σχολικές αίθουσες κατά τη μετεμφυλιακή περίοδο. Άλλοι τίτλοι ήταν αφιερωμένοι σε θρυλικά γεγονότα της περιόδου όπως ο χορός του Ζαλόγγου, το Ολοκαύτωμα στο Αρκάδι, αλλά και τεύχη που καταπιάνονταν με τους Αρματολούς και τους Κλέφτες, τους Σουλιώτες και τον Αλή Πασά. Κοινός παρονομαστής όλων αυτών των ιστοριών η αποθέωση του ελληνικού ηρωισμού, η αυταπάρνηση των αγωνιστών, ο αγνός πατριωτισμός τους και το ακατάβλητο πνεύμα ελευθερίας τους. Η απαξίωση που γνώρισε η ιδεολογία της εθνικοφροσύνης στη Μεταπολίτευση συμπαρέσυρε κάθε αναφορά σε φουστανέλες και καριοφίλια.

 

 

 

 

Απηχώντας το πνεύμα και τις αντιλήψεις μιας εντελώς διαφορετικής γενιάς δημιουργών, ο Χρήστος Σταμπουλής θα μας εκπλήξει το 2012 με μια ασυνήθιστη για τα ελληνικά δεδομένα κυκλοφορία που συνδυάζει το... βουκολικό manga με τον ιστορικοπολιτικό προβληματισμό και τον φιλοσοφικό στοχασμό. Ο λόγος για τη «Μαύρη Φουστανέλα», έναν τσοπάνη της ελληνικής υπαίθρου επί τουρκοκρατίας που, στην αναζήτηση της αγαπημένης του προβατίνας Μαυροβουλίτσας, συναντιέται με μια σειρά από πρόσωπα της Επανάστασης του 1821. Μέσα από την υπαρξιακή του περιπέτεια, ο πολυεπίπεδος αντι-ήρωας (επινόηση του δημιουργού Γιώργου Τσακιρέλλη) έρχεται σε επαφή με τις ρίζες της κακοδαιμονίας και των παθογενειών του σύγχρονου ελληνικού κράτους, ενώ στοχάζεται περίπλοκα ζητήματα όπως η θρησκεία και η εθνική ταυτότητα. Η «Μαύρη Φουστανέλα» κυκλοφόρησε αρχικά σε ένα 48σελιδο κόμικς 2.000 αντιτύπων που διανεμήθηκαν δωρεάν, για να ολοκληρωθεί το 2015 σε μορφή επίτομης τριλογίας από τις εκδόσεις Inksitu Comix.

 

 

 

 

Παντρεύοντας τη μυθική φαντασία με την τεχνολογία του steampunk, οι «Μυθοναύτες» (σε σύμπραξη Δημήτρη Σαββαΐδη και Γιάννη Ρουμπούλια) θα κάνουν το ντεμπούτο τους το 2016 από την εκδοτική Addart για να μας ξεδιπλώσουν στην τετράτομη περιπέτειά τους έναν παράλληλο προς τα ιστορικά γεγονότα κόσμο. Πρόκειται για βετεράνους του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα που από το 1830 θα αναλάβουν, με εντολή του κυβερνήτη του νεοσύστατου κράτους Καποδίστρια, να εκκαθαρίσουν τον ελλαδικό χώρο από τα μυθικά τέρατα που λυμαίνονται την ύπαιθρο επί αιώνες. Πιο πρόσφατη δουλειά του ίδιου σκιτσογράφου, σε σενάριο του Χάρη Γιουλάτου, ο «Μυθομάχος 1821 – Ευχή και κατάρα» (εκδ. Nerdula Creative Lab), που εκτυλίσσεται σε ένα μυθικό σύμπαν λίγο πριν την επανάσταση.

 

 

 

 

Η πιο επική και φιλόδοξη σειρά κόμικς για το 1821 έρχεται διά χειρός Θανάση Καραμπάλιου, με τον τίτλο «1800» (Jemma Press). Έχοντας ξεκινήσει από το 2018 και δουλεύοντας ήδη πάνω στο έκτο τεύχος, ο Καραμπάλιος μας αφηγείται μέσα από τη μυθοπλασία του (βασισμένη σε πολυετή σχολαστική έρευνα) τα παρασκήνια των χρόνων πριν από το ξέσπασμα της επαναστατικής πυρκαγιάς που απλώθηκε σε ολόκληρη τη νότια Ελλάδα. Ο Λαρισαίος δημιουργός επικεντρώνεται στον Δήμο Καραμάνο, έναν οικογενειάρχη πρώην αρματολό της προεπαναστατικής Θεσσαλίας, εντάσσοντας την ιστορία του ως ψηφίδα στο μεγάλο ψηφιδωτό της νεότερης ελληνικής ιστορίας.

 

Στην κορυφή των έργων κόμικς για το ’21 που δημιουργήθηκαν από εγχώριους/ες δημιουργούς στην επέτειο των 200 χρόνων, βρίσκεται αναμφισβήτητα η «Μάχη της πλατείας» του Soloup (εκδ. Ίκαρος). Το ογκώδες γκράφικ νόβελ αναβιώνει τολμηρά και ενάντια σε εθνικά στερεότυπα τη συναρπαστική ιστορία του 1821, μέσα από την αφήγηση ενός γέρου άστεγου της πλατείας Κολοκοτρώνη σε μια νεαρή κοπέλα. Ο συνδυασμός της αφηγηματικής γλώσσας των κόμικς και της επιστημονικής τεκμηρίωσης (να επισημανθεί ότι το 750 σελίδων βιβλίο περιλαμβάνει πάνω από 100 σελίδες με πηγές, χρονολόγιο, βιογραφικές σημειώσεις, ιστοριογραφικές επεξηγήσεις κ.ο.κ.) καθιστά τη «Μάχη της Πλατείας» ένα, συν τοις άλλοις, σπουδαίο εκπαιδευτικό βοήθημα.

 

 

 

 

Με σεβασμό στην ιστορική ακρίβεια, η σχεδιάστρια Χ. Σακελλαροπούλου και ο ιστοριοδίφης Σ. Θεοχάρης εστιάζουν στο πρόσωπο του Αλέξανδρου Υψηλάντη με το κόμικς τους «1821 – Η αρχή της επανάστασης» (εκδ. Byzantine Tales). Πρόκειται για μια φιλότιμη προσπάθεια που επιχειρεί να αποκαταστήσει την τεράστια συμβολή του πρίγκιπα, στρατιωτικού και αρχηγού της Φιλικής Εταιρείας στην πολιτικοστρατιωτική προετοιμασία του Αγώνα και να μας θυμίσει κάτι που τείνουμε να ξεχνάμε: ότι στην πραγματικότητα η πρώτη φλόγα της επανάστασης δεν άναψε στον Μοριά, αλλά λίγο νωρίτερα στη Μολδοβλαχία.

 

 

 

 

Με ανάλογο σεβασμό στις ιστορικές πηγές αντιμετωπίζουν τα γεγονότα της άλωσης της Τριπολιτσάς και οι Αρχοντής και Λάμπρος Πάντσιος στο έργο τους «Ημερολόγια του ’21 – Ελευθερία ή Θάνατος» (εκδ. Comicon). Οι τρόποι με τους οποίους εξιστορήθηκε ο ελληνικός αγώνας της ανεξαρτησίας και οι τρόποι με τους οποίους ερμηνεύτηκαν τα γεγονότα που τον απαρτίζουν, αρχής γενομένης από τους ίδιους τους πρωταγωνιστές του, είναι περίπλοκοι και πολυσύνθετοι. Τα κόμικς δεν φιλοδοξούν προφανώς να υποκαταστήσουν την επιστημονική ιστορική έρευνα. Αποτελούν όμως ένα ερέθισμα για περαιτέρω μελέτη μιας εποχής που διαρκώς και επίμονα θα επανέρχεται από το παρελθόν για να θέτει νέα ερωτήματα στο παρόν μας.

 

---

 

Εκδήλωση

Το ’21 στα Κόμικς – Όψεις και αναπαραστάσεις της Ελληνικής Επανάστασης στην Ένατη Τέχνη

Ομιλητές:
Αντώνης Νικολόπουλος (Soloup), σκιτσογράφος, μεταδιδακτορικός ερευνητής ΤΠΤΕ, Πανεπιστήμιο Αιγαίου
Γιάννης Αντωνόπουλος, σκιτσογράφος και ιστορικός
Γιάννης Κουκουλάς, μεταδιδακτορικός ερευνητής ΘΙΣΤΕ, διδάσκων ΑΣΚΤ
Πού: Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών, Πειραιώς 256
Πότε: Πέμπτη 24 Μαρτίου, 13.30
Είσοδος ελεύθερη

 

 

 

 

Και το σχετικό link...