H Σκιά Πέρα Από τον Χρόνο (graphic novel)- H αναπαράσταση του μη παραστατικού [Γιακουμέλος Νίκος, smassingculture.gr, 22/12/2017]

[leonidio]

H Σκιά Πέρα Από τον Χρόνο (graphic novel)- H αναπαράσταση του μη παραστατικού

 

 

Για τον Ηοward Phillips Lovecraft, έχουμε μιλήσει εκτενώς και στο παρελθόν. Δεν θα μπορούσαμε άλλωστε να αγνοήσουμε έναν από τους μεγαλύτερους δημιουργούς του φανταστικού, του τρόμου, αλλά και του φαντασιακού (ή, ορθότερα, κοσμικού) τρόμου.

 

Το να προσπαθήσεις να αναπαραστήσεις οπτικά όλη αυτή την δυναμική του Lovecraft-ικού λόγου ενέχει τροματικές δυσκολίες, οι οποίες δεν πηγάζουν (μόνο) από τα ακατανόμαστα πλοκάμια κάποιου τέρατος. Προέρχονται, σε μεγάλο βαθμό, τόσο από την δομή, όσο και από την υφή της ατμόσφαιρας του έργου του, ιδιαίτερα αυτού της ωριμότητας. Τα περισσότερα έργα του Lovecraft έχουν πολύ λίγη δράση, ενώ αντίθετα βρίθουν πολύπλοκων και λεπτομερέστατων περιγραφών. Η δράση περιορίζεται στην αντίδραση των ανθρώπινων χαρακτήρων σε καταστάσεις απάνθρωπες, απόκοσμες και παράλογες. Οι περιγραφές πάλι, ενώ είναι πυκνές, ουσιαστικά αυτό που κάνουν είναι να συσκοτίζουν αντί να δίνουν μια απτή εικόνα. Ο συγγραφέας από το Providence αρέσκεται σε συχνές επαναλήψεις λέξεων όπως «ακατανόητο»,  «απερίγραπτο», «ανείπωτο», «ανομολόγητος». Αφιερώνει δηλαδή το τεράστιο συγγραφικό του ταλέντο και λεξιλόγιο σχεδόν αποκλειστικά στην απόπειρα περιγραφής πραγμάτων που δεν μπορούμε να περιγράψουμε.

 

Ταυτόχρονα, το ύφος του δεν έχει σχεδόν καμία συναισθηματική έξαρση. Απουσιάζουν οι συγκινήσεις, οι εντάσεις, οι αφορισμοί. Αυτός ο ψυχρός, δημοσιογραφικός τόνος όταν ασχολείται με κοσμικά, ασύλληπτα μεγέθη  έχει μια βαθύτερη, αποκρουστική σημασία και δείχνει και τον λόγο για τον οποίο ο Lovecraft επηρέασε την πορεία της λογοτεχνείας, στον βαθμό που το έκανε: Θέτει προ τετελεσμένου την γνωστική περατότητα  του ανθρώπου, και μάλιστα με αβυσαλλέο βαθμό.  Αδιαφορώντας πλήρως για την αισιοδοξία του ορθολογισμού, ο οποίος προήγαγε την θετικιστική άποψη για τον κόσμο και το σύμπαν, ο μοναχικός αυτός προφήτης του χαμού σκηνοθετεί στην κοσμική αρένα, με ήρωες τους αποτρόπαιους θεούς του, την καντιανή επιταγή: όχι μόνο ο Λόγος δεν αρκεί για να τα γνωρίσουμε όλα, όχι μόνο η Γλώσσα δεν φτάνει για να περιγράψει τον τρόμο της άγνοιας μας, αλλά ακόμα και αυτά που ξέρουμε δεν είναι παρά φάσματα, σκιές στους τοίχους της πλατωνικής σπηλιάς. Κάθε απόπειρα εναντίωσης σε αυτή την φυσική κατάσταση, κάθε κρυφοκοίταγμα στις φλόγες οδηγεί στο χαμό. Αυτή η συνειδητοποίηση χτυπά κατακούτελα τον σύγχρονο άνθρωπο, ο οποίος έχει συνηθίσει να θυσιάζει και να θυσιάζεται αγόγγυστα για αυτή την σιγουριά, και είναι ο λόγος για τον οποίο ο Lovecraft παραμένει ένας αγέραστος καλλιτέχνης τρόμου, μακριά από φτηνιάρικα jump scares ή ανούσια μυστήρια και μέτριες αναφορές σε προϊόντα της μαζικής κουλτούρας.

 

 

Συγχρόνως βέβαια, αυτός είναι και ο λόγος που ο Lovecraft δεν είχε πολύ καλή αντιμετώπιση στον κινηματογράφο, την κατεξοχήν τέχνης της μοντερνικότητας. Από την μία αυτό είναι λογικό, τόσο για τεχνικούς όρους, όσο και για καλλιτεχνικούς: το μοντέρνο έφερε μαζί του την πίστη στην επιστήμη, την οποία η Lovecraft-ιανή μυθολογία χλεύαζε. Έτσι η σύνδεση 7η Τέχνης και Lovecraft είχε, στην καλύτερη, περιορισμένα αποτελέσματα.

 

Τι γίνεται όμως με τα κόμιξ; Πως θα μπορούσε μια Τέχνη η οποία βασίζεται, σε μεγάλο βαθμό, στις αναπαραστατικές τεχνικές του κινηματογράφου, αλλά σε εντελώς διαφορετικό πολιτισμικό πλαίσιο (καλώς ήρθατε στο μεταμοντέρνο) να αναπαραστήσει το μη παραστατικό;

 

Την απάντηση σε αυτό δίνει, με έξοχο τρόπο, ο Βρετανός Ι.N.J Culbard σε μια σειρά έργων επαναγνωριμίας ουσιαστικά του σύγχρονου κοινού με το έργο του κλασσικίζοντα στο ύφος, αλλά μεταμοντέρνο στην θεώρηση Lovecraft. Το ανα χείρας έργο, το H Σκιά Πέρα Από τον Χρόνο (στα ελληνικά από τις εκδόσεις Αίολος, που έχουν μια σημαντική παράδοση στην μετάφραση αλλά και στην ανάλυση του Lovecraft-ικού έργου στην χώρα μας), βασίζεται στην ομώνυμη νουβέλα του 1934-1935, έργο της ωριμότητας του συγγραφέα. Το κόμικ καταφέρνει να μας μεταφέρει ακριβώς την αίσθηση και την υφή του απόκοσμου και ιδιαίτερου αυτού Λόγου μέσα από εικόνες περιγραφικές μέσα στην ασάφεια τους, πολυεπίπεδες και με τρομερό βάθος.

 

 

Ο Ι.N.J Culbard,  με εμπειρία στην Dark Horse Comics, αλλά και στον χώρο του animation, συνδυάζει δυτικές ( Jean-Claude Mézières για παράδειγμα) και ανατολίτικες ( Katsuhiro Otomo) τεχνοτροπίες και επηροές για να φέρει στο χαρτί σκέψεις που δεν αιχμαλωτίζονται εύκολα. Επιπλεόν, το H Σκιά Πέρα Από τον Χρόνο είναι μια από τις λίγες σχετικά ιστορίες που ο κεντρικός χαρακτήρας δομείται πολύ προσεκτικά. Ο  καθηγητής Ναθάνιελ Πίζλι είναι ένας από τους πιο ανθρώπινους χαρακτήρες του συνήθως μισάνθρωπου ερημίτη από την Νέα Αγγλία και αυτό το  Ι.N.J Culbard το προσέχει πάρα πολύ.  Τον αποδίδει και αυτός με κατανόηση, ακόμα και συμπάθεια σε πολλά σημεία.  Ένα ήρεμο και ψυχρό χαμόγελο για έναν άνθρωπο που κούνησε την άκρη της συμπαντικής κουρτίνας…

 

 

Επιπλέον, κάτι που χρήζει αναφοράς είναι και η επιλογή των χρωμάτων. Ενώ η επιλογή των σκούρων τόνων σε όλο το έργο θα φάνταζε μια ρεαλιστική λύση στην μυστικότητα των περιγραφών της νουβέλας, ο  Ι.N.J Culbard αντιμετωπίζει το θέμα πολύ πιο θαρρετά. Εφαρμόζει ένα συνδυασμό χρωμάτων, φωτός και τρομακτικών εφιαλτών, που όχι μόνο σπάνε την μονοτονία και ευχαριστούν τον αναγνώστη, αναλαμβάνοντας ουσιαστικά τον ρόλο του να δομήσουν την ατμόσφαιρα, αλλά  και παρουσιάζουν αν όχι εντελώς νέες, σίγουρα λιγότερο προσεγμένες πλευρές του έργου. Επιπρόσθετα, πέρα από τα χρώματα, ο Culbard αποδεικνύεται πολύ καλός και στο set up αλλά και στο μοντάζ των πλάνων.  Καταφέρνει να αναδεικνύει την ένταση των κινήσεων και την αγωνία των περιγραφών με τα σωστά κοψίματα,  το ακριβές, άτακτο μέτρο και τον πρέποντα ρυθμό. Ακόμα, με την επανεγγραφή πεδίων σε καρέ ήδη δομημένα, αποδίδει με έναν εξαιρετικά έξυπνο τρόπο την ταυτόχρονία των γεγονότων, στο παρελθόν και στο παρόν, στη Γη, και στο πέρα της, μια έννοια δύσκολη στην απόδοση της εικαστικά. Επίσης τα αποσπάσματα από το έργο, μεταφρασμένα από τον Θωμά Μαστακούρη, ένα μεγάλο κεφάλαιο στην ελληνική μετάφραση, ταιριάζουν απόλυτα τόσο με το ύφος του Lovecraft, όσο και με την προσέγγιση την οποία ακολούθησε ο Culbard  στο έργο.

 

Επιλογικά, το H Σκιά Πέρα Από τον Χρόνο είναι ένα απαραίτητο συμπλήρωμα για την συλλογή όσων ασχολούνται ήδη με τον μεγάλο δημιουργό, αλλά και μια εξαιρετική εισαγωγή για όσους θέλουν να γνωρίσουν τον Αμερικάνο λογοτέχνη με μια πιο άμεση οπτική. Σε κάθε περίπτωση, δεν απογοητεύει!

 

Πηγή