Στα εξωτικά Εξάρχεια δεν φυτρώνουν μόνο νεράντζια [Κουκουλάς Γιάννης, efsyn.gr, 10/12/2017]

[leonidio]

Στα εξωτικά Εξάρχεια δεν φυτρώνουν μόνο νεράντζια

 

 

Συντάκτης: Γιάννης Κουκουλάς

 

Τα Εξάρχεια για τους αμύητους φαντάζουν τόπος εξωτικός και μαγεμένος. Μύθοι και θρύλοι αλλά και τερατολογίες τα συνοδεύουν στις αφηγήσεις και τα παραμύθια. Μέχρι να τα επισκεφτείς. Και να νιώσεις ζεστά και οικεία, αν το θες. Αντικρίζοντας ενδιαφέροντες ανθρώπους και μέρη ποτισμένα από μια άγραφη εναλλακτική Ιστορία. Και από δακρυγόνα

 

Ο λόφος του Στρέφη, η πλατεία, η Τσαμαδού, η Μεθώνης, η Βαλτετσίου, η Αραχώβης, τα κατειλημμένα κτίρια, το Βοξ, το Πάρκο Ναυαρίνου, το Πολυτεχνείο, ο Λυκαβηττός στο βάθος να ρίχνει τη σκιά του, η λαϊκή αγορά και το Αστυνομικό Τμήμα στην Καλλιδρομίου, ο Αστέρας Εξαρχείων, τα σουβλατζίδικα και τα καφέ, τα βιβλιοπωλεία και τα τυπογραφεία. Οι μετανάστες και οι πρόσφυγες, οι πολιτικοί ακτιβιστές, οι παλαιοπώλες, οι τοξικοεξαρτημένοι.

 

 

Ο μικρόκοσμος της ιστορικής περιοχής της Αθήνας αποτελεί το επίκεντρο στα «Εξάρχεια – Το Πικρό Νεράντζι» των Δημήτρη Μαστώρου και Nicolas Wouters (εκδόσεις Χαραμάδα, μετάφραση Μαρία Χρίστου). Με την, κατά πώς φαίνεται, απολύτως εσκεμμένη επιλογή των δημιουργών να εστιάσουν το ενδιαφέρον τους, και συνεκδοχικά να στρέψουν την προσοχή των αναγνωστών, στα πρόσωπα και όχι στον τόπο ή στα γεγονότα.

 

Ωστόσο, στην πιο παρεξηγημένη γειτονιά της Αθήνας, οι πιο απλές και καθημερινές ανθρώπινες ιστορίες επηρεάζονται καθοριστικά από τον τόπο εντός του οποίου εκτυλίσσονται. Τα γκράφιτι στους τοίχους, οι διαδηλώσεις, οι γείτονες, τα κτίρια, τα αδέσποτα σκυλιά, οι μουσικές και τα τραγούδια, οι συνελεύσεις και οι επιτροπές των κατοίκων, οι εντάσεις και οι καβγάδες, οι πολιτικές συζητήσεις και δράσεις, τα πάντα δείχνουν να καλύπτονται από την αύρα που αναδίδει ένα παρελθόν (και παρόν) πλημμυρισμένο από πολιτική και πολιτισμό. Και με την ευωδιά των πανταχού παρόντων νεραντζιών που αν τολμήσεις να τα δοκιμάσεις, γεύεσαι μια μοναδική πίκρα.

 

 

Αυτήν την όψη των Εξαρχείων παρουσιάζει με απόλυτη επιτυχία το βιβλίο των Μαστώρου και Wouters. Εχοντας όμως για πρωταγωνιστή έναν νέο που επιστρέφει στην περιοχή μετά από μακρόχρονη απουσία στο εξωτερικό και προσπαθεί να προσαρμοστεί, να θυμηθεί, να ταιριάξει, να κατανοήσει τις αλλαγές και, αν τα καταφέρει, να ξαναδεθεί με πρόσωπα και πράγματα. Αυτό είναι και το δυνατό σημείο της αφήγησης στα «Εξάρχεια», η εμπλοκή του κεντρικού χαρακτήρα, δηλαδή, με την πραγματικότητα ως ενεργού μέρους της και όχι ως παντεπόπτη και κριτή ή αποστασιοποιημένου και τουρίστα.

 

Δεν κάνουν ντοκιμαντέρ ούτε δημοσιογραφική έρευνα οι δημιουργοί των «Εξαρχείων». Αφηγούνται μια ιστορία και όχι την Ιστορία. Τα σχέδια του Μαστώρου είναι συναρπαστικά, εξπρεσιονιστικά και γκροτέσκα κάποιες στιγμές, «φωτογραφικά» κάποιες άλλες, με γωνίες λήψης που καταγράφουν τα Εξάρχεια από κάθε πιθανή θέση, από μπαλκόνια και πεζοδρόμια, από ταράτσες, από εδάφους και αέρος.

 

Επηρεασμένα πιθανώς από το καρναβαλικό στοιχείο δημιουργών όπως ο Γιάννης Καλαϊτζής στην «Τσιγγάνικη Ορχήστρα» ή οι Munoz και Sampayo στις σκηνές μητροπολιτικής, αστικής παράνοιας των κόμικς τους, τα ασπρόμαυρα σκίτσα των προσώπων που παραμορφώνονται, ιδρώνουν, ξεφυσούν, κραυγάζουν, αγκομαχούν, γίνονται τόσο εκφραστικά που θαρρείς πως νιώθεις την ανάσα τους και ακούς τις φωνές τους.

 

 

Με αποκορύφωμα το συγκλονιστικό εξασέλιδο, χρωματισμένο με το κόκκινο της φωτιάς, που εικονογραφείται από την οπτική γωνία του ανάπηρου σκύλου, μια τεχνική που είχε χρησιμοποιήσει παλαιότερα και ο Matt Fraction στο «Hawkeye» αφιερώνοντας ένα ολόκληρο τεύχος στα μάτια και στα αυτιά του σκύλου–πρωταγωνιστή και στον τρόπο που αντιλαμβάνεται τον κόσμο γύρω του.

 

Πρόσφατα, στο «Εδώ Ελεύθερα Εξάρχεια» (Εκδόσεις των Συναδέλφων, 2015), οι Νίκος Κουφόπουλος και Νικόλας Αγάθος φιλοτέχνησαν σε κόμικς μια σπουδαία ιστορική καταγραφή και διαδρομή της περιοχής, με πολλές και ενδιαφέρουσες λεπτομέρειες και δεκάδες αναφορές σε ονόματα και γεγονότα που τη στιγμάτισαν. Παλαιότερα, στο αφιέρωμα για τα Εξάρχεια του περιοδικού «Γαλέρα» (2008), δημοσιογράφοι, δημιουργοί κόμικς, γελοιογράφοι, αρθρογράφοι και εικαστικοί είχαν σχηματίσει ένα μοναδικό κολάζ γνώσεων και εμπειριών για την περιοχή.

 

 

Τα Εξάρχεια, όμως, των Μαστώρου και Wouters είναι πιο προσωπικά, δεν επιδιώκουν την ακρίβεια της επιστημονικής έρευνας ούτε την επαλήθευση των τεκμηρίων και των αποδείξεων, δεν αξιώνουν να κριθούν στο επίπεδο της πληρότητας ή της ολότητας του θέματος. Το έργο τους είναι μια fiction ιστορία που θα μπορούσε να είναι αληθινή. Κι αυτό είναι που δίνει και τα «ελαφρυντικά» στους δημιουργούς του για τον «εξωτισμό» και τον «οριενταλισμό» με τον οποίο πιθανώς αντιμετωπίζουν σε ορισμένα σημεία της ιστορίας το θέμα τους.

 

Χωρίς να έχουν κακές προθέσεις, δεν αποφεύγουν σε κάποιες περιπτώσεις άθελά τους να αναπαράξουν τα κακώς καθιερωμένα στερεότυπα, που με τη σειρά τους ανακυκλώνουν προκαταλήψεις και δημιουργούν τεχνητές αφηγήσεις θεωρώντας τα Εξάρχεια μια συνάθροιση μελών τριών – τεσσάρων υποτιθέμενων αρχετυπικών «φυλών» που συμβιώνουν σε μια εύθραυστη ισορροπία με φόντο πολεμικές σκηνές από αμάξια που καίγονται, από επεισόδια κ.λπ.

 

Τέτοιου τύπου απλοποιημένες περιγραφές διαιωνίζουν τον φόβο και την επιθετικότητα των «νοικοκυραίων», των κυρ Παντελήδων και των Κορκονέων ενάντια στην πιο ζωντανή περιοχή της Αθήνας.

 

 

Αλλωστε, τα Εξάρχεια δεν είναι τα ίδια για όλους. Παραφράζοντας το γνωστό σύνθημα, υπάρχουν «Ενα, δύο, τρία, πολλά Εξάρχεια». Τα Εξάρχεια των Μαστώρου και Wouters είναι μία από τις εκδοχές που μπορούν να υπάρξουν για την εμβληματική γειτονιά. Αυτή η εκδοχή είναι θαυμάσια αποδοσμένη στο εικαστικό επίπεδο και άρτια αφηγημένη. Δεν είναι, όμως, η μοναδική.

 

Πηγή