Ερωτόκριτος: το πρώτο μεσογειακό fantasy [Χαρτουλάρη Μικέλα, Εφημερίδα των Συντακτών (Η), 15/04/2016]

[ramirez]

Ένα μοντέρνο, γοητευτικό και ιστορικά τεκμηριωμένο graphic novel ξαναζωντανεύει ένα εμβληματικό κείμενο

της Κρητικής Αναγέννησης. Είναι ο «Ερωτόκριτος» του Βιτσέντζου Κορνάρου.

 

Δέκα χιλιάδες δώδεκα στίχοι μιας έμμετρης ερωτικής μυθιστορίας των αρχών του 17ου αιώνα ζωντανεύουν σε 449 ζωηρόχρωμα καρέ ενός εικονογραφημένου αφηγήματος του 21ου αιώνα. Είναι ο Ερωτόκριτος του Βιτσέντζου Κορνάρου, που για πρώτη φορά αναπτύσσεται σε ένα graphic novel 86 σελίδων (εκδ. Polaris) με τρόπο γοητευτικό όσο και ουσιαστικό, αναδεικνύοντας τον συναρπαστικό κόσμο αυτού του κορυφαίου έργου της Κρητικής Αναγέννησης, αλλά ταυτόχρονα και το πνεύμα του συγγραφέα του.

 

Το υπογράφουν ο ταλαντούχος κομίστας Γιώργος Γούσης (εικονογράφηση) μαζί με τον βραβευμένο διηγηματογράφο του Γκιακ και ιστορικό Δημοσθένη Παπαμάρκο και τον έμπειρο ερευνητή δημοσιογράφο και συγγραφέα αστυνομικών μυθιστορημάτων Γιάννη Ράγκο (κείμενο). Και οι τρεις έχουν ως πυξίδα τους τη λογοτεχνία κι έτσι, ξεπερνώντας τα όρια της τέχνης των comics, απευθύνονται και στο δικό της νεανικό κοινό.

 

Δημοσθένης Παπαμάρκος, Γιάννης Ράγκος

 

 

Ο Ερωτόκριτος των Γούση, Παπαμάρκου, Ράγκου κατατάσσεται ειδολογικά στα λεγόμενα έργα Fantasy. Όμως εδώ δεν κυριαρχεί το δυτικότροπο κλίμα των κέλτικων ή των σκανδιναβικών μύθων που έχει επηρεάσει αυτό το είδος όσο και η επιστημονική φαντασία. Εδώ έχουμε ένα «μεσογειακό fantasy» χωρίς προηγούμενο, «ελληνικό Game of Thrones» το χαρακτηρίζει ο Ράγκος, που παρουσιάζει ένα ιπποτικό μυθιστόρημα λουσμένο στο μεσογειακό φως, όπου τα μόνα δάση είναι οι ελαιώνες, όπου τα άνυδρα τοπία ορίζονται από «του γλαυκού το γειτόνεμα», όπου η κατοικία μιας μάγισσας μοιάζει με τα δρακόσπιτα της Καρύστου και όπου κάθε αρχιτεκτονικό, ενδυματολογικό, στρατιωτικό στοιχείο της εικονογράφησης είναι τεκμηριωμένο μέχρι κεραίας.

 

 

Βενετοκρητικός με φιλολογικά ενδιαφέροντα, μεγάλη κτηματική περιουσία στη Σητεία και δραστήρια παρουσία στη δημόσια ζωή του Χάνδακα, ο Κορνάρος άρχισε να εξιστορεί τον έρωτα και τα βάσανα του Ερωτόκριτου και της Αρετούσας, μετά το 1590. Ηταν 40άρης και ολοκλήρωσε το έργο στα 60 του, το 1613-14, χρονιά του θανάτου του, στον Χάνδακα («Κάστρο»), το σημερινό Ηράκλειο, όμως τοποθέτησε τις περιπέτειες των δύο νέων σε μια υποθετική και άχρονη αρχαιότητα.

 

Η αφήγησή του είναι χωρισμένη σε πέντε μέρη, τα οποία ο Παπαμάρκος και ο Ράγκος ακολουθούν στο σενάριο του graphic novel χωρίς αλλαγές στην πλοκή ούτε αυθαιρεσίες, παρά μόνο συμπτύξεις, όμως τοποθετούν τη δράση στο πιο σύνθετο σύμπαν του Κορνάρου. Ένα σύμπαν πολυεθνοτικό και πολυπολιτισμικό -το σημερινό ζητούμενο- όπου οι μνήμες της κλασικής αρχαιότητας και του Βυζαντίου συγκατοικούν με την ενετική κουλτούρα της Αναγέννησης, με την ανατολίτικη κουλτούρα των Αράβων και των Οθωμανών, καθώς και με την κουλτούρα των βαλκανικών εθνοτήτων.

 

Ο συγγραφέας περισσότερο το υπαινίσσεται παρά το περιγράφει -όταν π.χ. αναφέρεται στο ρηγόπουλο του Βυζαντίου που διεκδικεί την Αρετούσα ή το έθνος των Βλάχων- αλλά ο Γούσης ανασυστήνει αυτό το σύμπαν στα παλάτια και στις πόλεις, στις κονταρομαχίες και στα πεδία της μάχης, στα δώματα ή, στα στάδια και στα λιμάνια, με αναφορές σε διάσημα έργα τέχνης, με εμπνευσμένη σκηνοθεσία, εξπρεσιονιστικό φωτισμό και εναλλαγές στην ατμόσφαιρα του κάθε επεισοδίου.

 

 

Οι δημιουργοί του graphic novel δεν εστιάζουν μονάχα στην ερωτική ιστορία των δύο νέων, αλλά με διεισδυτικότητα και θαυμαστή οικονομία υποβάλλουν και το πλαίσιό της ή τις συγκρούσεις που την καθορίζουν, όπως είναι: οι ταξικές διαφορές, η αμφισβήτηση της εξουσίας, τα ηθικά διλήμματα, ο πρώιμος φεμινισμός, οι σχέσεις με τους άλλους λαούς, ο πόλεμος και τα δεινά του. Έτσι η λυρική αφήγηση του Κορνάρου αποκτά δραματικό βάθος και διασταυρώνεται με τους προβληματισμούς του σύγχρονου κοινού.

 

Οι χαρακτήρες μιλούν μεταξύ τους την προφορική γλώσσα του σήμερα. Όμως σε εκείνα τα επεισόδια όπου ο αφηγητής περιγράφει και σχολιάζει το πλαίσιο της δράσης, παρεισφρέει και ο ιδιωματικός και υπέροχα πλούσιος λόγος του Κορνάρου. Ένας λόγος μουσικός, γοητευτικός για το σύγχρονο αυτί, γραμμένος σε ομοιοκατάληκτο δεκαπεντασύλλαβο, που πλησιάζει τη γλώσσα των δημοτικών τραγουδιών.

 

Όπως σημειώνει στην «Εφ.Συν.» ο Παπαμάρκος: «Το γεγονός ότι μείναμε κοντά στο πρωτότυπο κείμενο είναι αυτό που μας έδωσε την ελευθερία για μια νέα ανάγνωση, η οποία αναδεικνύει στοιχεία από το έργο του Κορνάρου που έχουν μείνει υποφωτισμένα. Εμείς δεν είδαμε στον Ερωτόκριτο ένα “παλιωμένο” κείμενο που θελήσαμε να το κάνουμε “μοντέρνο”. Ισα-ίσα, πήραμε ένα κείμενο που πιστεύουμε πως είναι μοντέρνο και, μέσα από τη γλώσσα των κόμικς, προσπαθήσαμε να δείξουμε γιατί είναι μοντέρνο».

 

 

O homo universalis, η φεμινίστρια και το αίμα

 

Στους περαζόμενους καιρούς που οι Έλληνες ορίζα

κι που δεν είχε η πίστη τως θεμέλιο μηδέ ρίζα

εις την Αθήνα που ήτανε της μάθησης η βρώσις

και το θρονί της αφεντιάς κι ο ποταμός της γνώσης,

τότ’ ένας νέος φρόνιμος που ‘χε καιρού θεμέλιο,

του

Έ

ρωτα εγίνηκε παιγνίδι του και γέλιο

 

Έτσι ανοίγει το graphic novel Ερωτόκριτος: με τον λόγο του Κορνάρου και με μια συμπλοκή στη νυχτερινή Αθήνα. Ο μεταμφιεσμένος Ερωτόκριτος, με την υποστήριξη του φίλου του Πολύδωρου, κάνει ερωτική καντάδα κάτω από τα δώματα της Αρετούσας, η οποία αγνοεί ποιος είναι αλλά έχει γοητευτεί. Όμως στο μεταξύ ο πατέρας της, ο βασιλιάς Ηράκλης, έχει στείλει τη φρουρά του να μάθει την ταυτότητα του μυστηριώδη τραγουδιστή. Οι δυο νέοι αρνούνται να την ακολουθήσουν και τότε αποδεικνύεται ότι ο 18χρονος Ερωτόκριτος είναι καλός στο σπαθί όσο είναι και στο τραγούδι. Δυο φρουροί πέφτουν νεκροί και οι δυο φίλοι ξεφεύγουν στα σοκάκια της πόλης.

 

Το επεισόδιο αναφέρεται από τον Κορνάρο στους στίχους 509-586, αλλά οι δημιουργοί του graphic novel το επέλεξαν ως αφετηριακό, δίνοντας έτσι και το στίγμα της δικής τους ανάγνωσης: μιας ανάγνωσης που προβάλλει την κοινωνική διαδικασία πίσω από την ερωτική ιστορία. «Ο Ερωτόκριτος δεν είναι ένα έργο τύπου Ρωμαίος και Ιουλιέτα με αίσιο τέλος», σχολιάζει ο Παπαμάρκος. «Η αγάπη των δύο νέων δεν είναι απλά ένα πάθος. Είναι τα κοινά “θέλω” τους, αντιμέτωπα με την καθεστηκυία τάξη. Ο νεαρός Ερωτόκριτος είναι ένας homo universalis που εξορίζεται επειδή αμφισβήτησε τη θέληση του βασιλιά». Αλλά και η Αρετούσα, συμπληρώνει απ’ την πλευρά του ο Γιάννης Ράγκος, «είναι μια πρώιμη φεμινίστρια που φυλακίζεται επειδή επιμένει πως ένας γάμος με οποιονδήποτε άλλον θα ήταν χειρότερος από φυλακή».

 

 

Αντίστοιχα διαφοροποιημένη από την στερεότυπη ανάγνωση είναι η ματιά των Γούση-Παπαμάρκου-Ράγκου στις σκηνές των μαχών και των συμπλοκών που βρίθουν στο έργο του Κορνάρου. Το graphic novel του Ερωτόκριτου περιλαμβάνει πολύ βίαιες σκηνές, ρεαλιστικά εικονογραφημένες, αλλά πουθενά δεν εξιδανικεύεται ο πόλεμος όπως συμβαίνει στα αμερικανικά κόμικς Υπερηρώων. Αντίθετα επισημαίνονται τα τραύματα που προκαλεί στην κοινωνία. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η άγρια μονομαχία του Ερωτόκριτου με τον Άριστο, που κρατά πέντε σελίδες.

 

Ο Ερωτόκριτος έχει επιστρέψει από την εξορία μεταμορφωμένος σε «Άλλο», σε Σαρακηνό, και έχει σώσει τον βασιλιά Ηράκλη στη μάχη με τους Βλάχους. Είναι ο «καλός ξένος» τον οποίο ο Κορνάρος προβάλλει σε μια εποχή σύγκρουσης των Ενετών με τους Οθωμανούς. Και τώρα θα μονομαχήσει με τον πρόμαχο των Βλάχων για να κριθεί η έκβαση του πολέμου. Οι πολεμιστές είναι στην αρχή έφιπποι με λόγχη ο ένας και δόρυ ο άλλος, έπειτα μένουν με ξίφος και πέλεκυ αντίστοιχα, και τελικά αλληλομαχαιρώνονται με εγχειρίδια. Όμως όταν πέφτουν, το αίμα του ενός συναντά το αίμα του άλλου.

 

 

Ψαγμένος και πειστικός

 

 

Δεν ήταν φανατικός των κόμικς ο 30χρονος Γιώργος Γούσης, ούτε σπούδασε κινηματογράφο, κι όμως η εικονογράφηση του Ερωτόκριτου είναι αντάξια ενός καλλιτέχνη εξοικειωμένου με την έβδομη και με την ένατη τέχνη. Ο Γούσης σπούδασε γραφιστική στα ΤΕΙ, εργάστηκε ως εικονογράφος σε διάφορα έντυπα και σήμερα παραδίδει μαθήματα κόμικς σε φροντιστήριο. Το 2011 έκανε το ντεμπούτο του στην εικονογραφημένη αφήγηση με το άλμπουμ "Ιστορίες από τις αθώες εποχές" (εκδ. ΚΨΜ), που αντανακλά την ορμή και την αυτοκαταστροφική τάση των νέων στα χρόνια της κρίσης. Στη συνέχεια ξεκίνησε με τον Γ. Ράγκο ένα «βαλκανικό» graphic novel εμπνευσμένο από τους ληστές Ρετζαίους της Ηπείρου και εκεί, έπειτα από πρωτοβουλία των εκδόσεων Polaris, μπήκε σφήνα το έργο του Κορνάρου.

 

«Το στοίχημά μου», σημείωσε στην «Εφ.Συν.» ο Γούσης, «ήταν ένα graphic novel που να μη μιμείται ούτε τα ξένα πρότυπα ούτε και τον εμβληματικό Ερωτόκριτο του λαϊκού ζωγράφου Θεόφιλου». Ο Γούσης διάλεξε λοιπόν να δώσει στους χαρακτήρες αγγειομορφικά πρόσωπα που παραπέμπουν στον μυθιστορηματικό χρόνο του Κορνάρου, αλλά για την κίνησή τους επεξεργάστηκε την τεχνική των γιαπωνέζικων manga. Εκανε όλα τα σχέδια στο χέρι και δούλεψε σε Η/Υ μονάχα το χρώμα (μαζί με τον Παναγιώτη Πανταζή). Για το παλάτι του βασιλιά Ηράκλη χρησιμοποίησε ως πρότυπο τα σχέδια του Βαυαρού αρχιτέκτονα Σίνκελ, που είχε οραματιστεί το παλάτι του Όθωνα πάνω στην Ακρόπολη. Για τον οπλισμό και τη χορογραφία των πολεμιστών βασίστηκε σε στοιχεία που συγκέντρωσε ο Παπαμάρκος από αναγεννησιακά εγχειρίδια οπλομηχανικής, πίνακες κ.ά. Και επέμεινε στις λεπτομέρειες. «Πίστευα από την αρχή πως εάν καταφέρω να γίνω πειστικός, το graphic novel θα στείλει αναγνώστες και στο πρωτότυπο κείμενο».

 

 

 

 

Και το σχετικό link...