Αϊβαλί, η πατρίδα μου [Ορφανίδου Ελεωνόρα, Σχεδία, 01/09/2014]

[leonidio]

Συνέντευξη του Soloup στην Ελεωνόρα Ορφανίδου με αφορμή την επικείμενη κυκλοφορία του graphic novel του "Αιβαλί". Η συνέντευξη δημοσιεύεται στο τεύχος Σεπτεμβρίου 2014 του περιοδικού "Σχεδία".

 

 

Αφιέρωμα στον Soloup

[soloup]

(Κι εδώ για να υπάρχει το κείμενο)

 

 

«Αϊβαλί η πατρίδα μου»

 

Περιοδικό δρόμου «Σχεδία» #18,

Σεπτέμβριος 2014-10-15

Συνέντευξη του SOLOUP στην Ελεωνόρα Ορφανίδου

 

 

Ο SOLOUP,  ο τύπος που με  το πενάκι του σε βάζει να  κοιτάς τη δημόσια σφαίρα αλλιώς,  ταξίδεψε  μια μέρα στο Αϊβαλί παρασυρμένος από τον Κόντογλου και εκείνη τη έλξη για την απέναντι ακτή. Από το ταξίδι γεννήθηκε  ένα  graphic novel που αφηγείται παλιές και σημερινές ιστορίες κι από τις δυο πλευρές του Αιγαίου.  Με έμπνευση από την Αιολική σχολή που γράφει βιωματικά για το '22, καταθέτει τις  προσωπικές του εμπειρίες για το σήμερα. 

 

--Θέλω να ξεκινήσουμε αυτή τη συζήτηση για το Αϊβαλί και το graphic novel σας,  με τον παλιό, καλό,  κλασικό τρόπο, το θεμελιώδες γιατί.  Εντάξει, είναι γοητευτικό να γράφεται μια παλιά ιστορία με ένα μοντέρνο τρόπο αλλά αυτό από μόνο του δεν μοιάζει αρκετό. Γιατί 

 να γράψει σήμερα κάποιος για το '22; Και με ποια αφορμή;

 

--Δεν ήταν κάτι που το είχα προσχεδιάσει. Ούτε έκατσα κάποια στιγμή να σκεφτώ: «να, αυτό είναι ωραίο θέμα για να γίνει graphic novel». Στην συγκεκριμένη περίπτωση το …θέμα ήταν αυτό που ήρθε και με βούτηξε από τον σβέρκο. Συνέβη απρόσμενα σε ένα μονοήμερο ταξιδάκι από την Μυτιλήνη στο Αϊβαλί. Και το φιτίλι το άναψε το «Αϊβαλί η πατρίδα μου» του Κόντογλου που είχα μαζί μου για παρέα. Τους επόμενους δυο μήνες τουλάχιστον, δεν μπορούσα να σκεφτώ τίποτα άλλο. Συνεχώς επέστρεφα με το μυαλό μου στο Αϊβαλί. Άλλωστε έχω καταγωγή από την Μικρά Ασία και όσο μεγαλώνεις, φαίνεται πως δυναμώνει η ανάγκη να ξαναγυρίζεις στις ρίζες σου και να επαναπροσδιορίζεσαι.

 

--Γιατί το Αϊβαλί απ όλο το μικρασιατικό τόξο- ήταν μόνο το ταξίδι;

 

---Το μονοήμερο ταξιδάκι στο Αϊβαλί όπως σας είπα, αποτέλεσε την αφορμή. Κανονικά οι παππούδες μου δεν ήταν από την Αιολίδα αλλά από την Ιωνία. Την Σμύρνη, τον Τσεσμέ και το Μπαϊντίρι. Από εκείνα τα μέρη ήταν οι αφηγήσεις των γιαγιάδων μου. Όμως η Σμύρνη υπήρξε μια πολυεθνική, κοσμοπολίτικη πολιτεία και η σημερινή μεγαλούπολη με τις πολυκατοικίες δεν έχει κρατήσει σχεδόν τίποτα από τότε. Ενώ το Αϊβαλί στέκει ακόμα και σήμερα σχεδόν όπως το άφησαν οι Έλληνες. Τα σπίτια, τα δρομάκια, το ταλιάνι με τα νησάκια, είναι όπως ακριβώς τα περιγράφουν ο Κόντογλου και ο Βενέζης. Το Αϊβαλί έτσι εκτός από την αφορμή, έγινε και το ιδανικό σκηνικό γι’ αυτό το ταξίδι στον χρόνο.

 

--Γράψατε με έμπνευση από τους συγγραφείς της Αιολικής σχολής – που  με  τα βιβλία τους –μαρτυρίες, όρισαν πολιτισμικά τον τρόπο πρόσληψης της Μικρασιατικής καταστροφής, ενός ιστορικού γεγονότος. Κάνετε χρήση της Ιστορίας.Θεωρείτε ότι γράφετε ιστορία;

 

--Η Μαριάννα Κορομηλά σε μια παλαιότερη συνέντευξή της στο Lifo έλεγε πως όλοι έχουν σήμερα άποψη για την Ιστορία κι ας είναι ένα επιστημονικό πεδίο όπως τα Μαθηματικά. Έχουν άποψη όλοι για τα μαθηματικά; Όχι. Γιατί λοιπόν πρέπει να τρώμε κάθε φορά στη μάπα την ιστορική ημιμάθεια και τις ιδεολογικές στρεβλώσεις του καθενός; Στο συγκεκριμένο βιβλίο δεν προσπαθώ να γράψω ούτε να «ξαναγράψω» την Ιστορία. Όμως όταν καταπιάνεσαι με πραγματικά γεγονότα, για μαρτυρίες που υπάρχουν σε βιβλία και σε φωτογραφίες και τα ίδια τα σπίτια υπάρχουν ακόμα εκεί, στη θέση τους, δεν μπορείς αυτήν την «ιστορία» να την αγνοήσεις. Έτσι πράγματι χρειάστηκε να ανατρέξω σε πάρα πολλές πηγές, σε ιστορικά αρχεία, σε καρτ ποστάλ της εποχής και να διαβάσω με άλλο μάτι τα έργα της γενιάς του ‘30 για να ξαναστήσω το πλαίσιο που θα κινούνται οι ήρωες των ιστοριών του βιβλίου. Χωρίς αυτό να σημαίνει πως διεκδικώ τις περγαμηνές η την απαιτούμενη αποστασιοποίηση ενός Ιστορικού.

 

--Γράφετε λογοτεχνία;

 

-- Πιο πολύ θα έλεγα πως κατέγραψα τις σκέψεις μου μέσα από μια προσωπική εμπειρία. Επίσης σε πρώτο πρόσωπο μιλούν για αυτά που έζησαν και οι συγγραφείς - ο Κόντογλου, ο Βενέζης, ο Αχμέτ Γιορουλμάζ-, τους οποίους κατά έναν τρόπο ξαναδιαβάζω μέσα από την αφηγηματική ροή των σκίτσων. Έτσι οι αφηγήσεις σε πρώτο πρόσωπο σε όλο το «Αϊβαλί», ακροβατούν κατά κάποιον  τρόπο ανάμεσα στην λογοτεχνική γραφή και την προσωπική εμπειρία, ανάμεσα στην υποκειμενική ματιά και τα ιστορικά γεγονότα.

 

--Χρησιμοποιείτε πάντως  και παραθέτετε μια εκτενή βιβλιογραφία που σε μεγάλο βαθμό είναι ιστορική.

 

---Έχετε δίκιο. Αν και στο τέλος του graphic novel στο… «αντί βιβλιογραφίας» αποφεύγω να καταθέσω έναν ολοκληρωμένο κατάλογο παραπομπών, τελικά ενδίδω στον πειρασμό να αναφερθώ έστω και πλαγίως στις πηγές μου. Αυτό μάλλον είναι  ένα κουσούρι που μου άφησε  το διδακτορικό. Αλλά είπαμε, αυτό το βιβλίο ακροβατεί ανάμεσα στον λογοτεχνικό λόγο και την Ιστορία. Ούτε η εκτενής βιβλιογραφία της ταιριάζει ούτε η απόλυτη έλλειψή της.

 

--Εμπνέεστε και από την άλλη πλευρά,  τον Αχμέτ Γιορουλμάζ – να κάτι άγνωστο σε μας,  είναι κοινή η λογοτεχνική πρόσληψη των γεγονότων της εποχής εκείνης; 

 

--- Όχι, τα βλέπουμε διαφορετικά. Ο καθένας από την πλευρά του. Αλλά υπάρχουν πολλά στοιχεία που είναι κοινά και αυτά ακριβώς γίνονται γέφυρες επικοινωνίας. Ας πούμε η συμπάθεια ή και η συμπόνια μεταξύ ανθρώπων που προκύπτει παρά τις αντιπαλότητες και τα διαφορετικά στρατόπεδα. Νομίζω πως πάντα πρέπει να έχουμε στο μυαλό μας και την απέναντι πλευρά. Και σε προσωπικό επίπεδο, και στο επίπεδο της κοινωνίας και στο επίπεδο των εθνών. Όπως επίσης να κοιτάμε όχι μόνο τα λάθη των άλλων, αλλά και τα δικά μας. Δεν μιλώ για ηττοπάθεια και ενοχικά σύνδρομα. Αντίθετα μιλάω για ειλικρινή αυτοκριτική. Όπως είπαμε προηγουμένως, η Ιστορία είναι σαν τα Μαθηματικά. Δεν γίνεται να λύνουμε προβλήματα χωρίς να κατανοούμε και να διορθώνουμε τα λάθη μας. Δεν γίνεται να βγάλουμε σωστή οποιαδήποτε εξίσωση αν έχουμε … «εξ ορισμού» πάντα δίκιο.

 

--Θα θέλαμε να ορίσετε τους χώρους και τους χρόνους της ιστορίας σας . Είναι παρελθόν και παρόν, τα οποία συναντώνται στο σήμερα;

 

--Ακριβώς. Το Αϊβαλί είναι ένας τόπος όπου το μαρτυρικό παρελθόν κουβαλάει τις πληγές και τις αμαρτίες του μέχρι σήμερα. Αλλά στις μέρες μας υπάρχει δυστυχώς ουσιαστική άγνοια γι’ αυτό το παρελθόν. Θα λέγαμε και …άγνοια κινδύνου, γιατί αν λησμονείς ή αγνοείς το παρελθόν, είναι πολύ εύκολο να ξαναπέσεις στα ίδια λάθη.

 

--Μπορείτε  να μου αναλύσετε τον όρο “πολιτικό βιβλίο” σε σχέση με το βιβλίο σας;

 

-- Για τους περισσότερους, πολιτική είναι τα πρόσωπα των κομμάτων και των τηλεοπτικών παραθύρων. Άντε και οι εκλογές και οι σφυγμομετρήσεις. «Ποιος είναι ο καταλληλότερος για πρωθυπουργός», «ποιος κλέβει την παράσταση νίκης». Εγώ θα έλεγα πως ό,τι ασχολείται με τα ανθρώπινα ένστικτα και πάθη καθώς αυτά απελευθερώνονται μαζικά από τις εκάστοτε κοινωνικές αντιπαλότητες, και ταυτόχρονα προσπαθεί να τα κατανοήσει και να τα ερμηνεύσει, αν όχι να τα επηρεάσει και να τα κατευθύνει, είναι Πολιτική. Το «Αϊβαλί» έτσι, στο βαθμό που προσπαθεί να κατανοήσει τι συνέβη τότε και τι συμβαίνει σήμερα, είναι ένα πολιτικό βιβλίο.

 

--Στο βιβλίο σας υπάρχει ένας ιδιότυπος  προσδιορισμός του χρόνου, όπως και της αναφοράς στον Κόντογλου. Επειδή το έχω δει, είναι ένα υπέροχο εύρημα και θα ήθελα να μας μιλήσετε  γι αυτό.

 

---Ο Κόντογλου όπως σας είπα, υπήρξε κυριολεκτικά αυτός που με μετέφερε στο παρελθόν και με ξενάγησε στην πατρίδα του. Από την άλλη, η αμεσότητα και η απλότητα του λόγου του, είναι συγκλονιστική. Σου μιλάει απευθείας στην καρδιά και ταυτόχρονα νομίζεις πως συνομιλείς με έναν σοφό δάσκαλο αλλά και μ’ έναν αδελφικό φίλο. Αυτήν την απρόσμενη αμεσότητα προσπάθησα ν’ αποτυπώσω στο «Αϊβαλί». Την παράξενη ξενάγησή του αλλά και τις σκέψεις του. Και σε πολλά σημεία μάλιστα, με το ύφος και την μανιέρα της δικής του ζωγραφικής.

 

 

--Να επανέλθω στην ουσία. Βλέπετε συνάφεια στις δύο απέναντι ακτές; Τότε και τώρα; Και τι είδους; Σημαντικότερες από τις ετερότητες;

 

-- Αν το σκεφτείτε, από την εποχή του Ομήρου ή των Περσικών πολέμων, για να μην πω παλαιότερα, οι ακτές των δυο ηπείρων λειτουργούσαν πάντα σαν ηλεκτρόδια. Ασία κι Ευρώπη, ανατολή και δύση, πάντα πολεμούσαν στο Αιγαίο. Ακόμα και οι μετανάστες που πνίγονται σήμερα για να περάσουν από την μια ακτή στην άλλη, είναι εν τέλει μια εκδοχή του ίδιου αυτού πολέμου. Ταυτόχρονα όμως οι δυο πολιτισμοί παντρεύονταν σ’ αυτές τις ακτές. Αντάλλασσαν εργαλεία, προϊόντα, θρησκείες, ιδέες, τραγούδια. Εγώ επιμένω σε αυτό το στοιχείο. Ο αλληλοσεβασμός στον πολιτισμό του «Άλλου» και από τις δυο πλευρές, θα μπορούσε να φέρει την συνεννόηση. Αυτό που λέω δεν είναι τόσο ουτοπικό όσο ακούγεται.

 

--Και η ίδια η ανταλλαγή πληθυσμών του 22 ως μέρος της Συνθήκης της Λοζάνης είχε μια απίστευτη βιαιότητα. Δεν ρωτήθηκαν οι πρόσφυγες και από τις δυο πλευρές. Η ανταλλαγή έγινε ή με το βίαιο διωγμό του 22 ή στη συνέχεια με απόφαση των μεγάλων δυνάμεων. Τι μας λέει το βιβλίο σας γι αυτά;

 

-- Η Λοζάνη είναι η κατάληξη όλων αυτών που διαδραματίζονται στο βιβλίο. Η συνθήκη «έλυσε» το εθνοτικό ζήτημα, ομογενοποιώντας εθνικά ολόκληρες γεωγραφικές περιοχές και ικανοποιώντας ουσιαστικά τα σχέδια των ισχυρών της διεθνούς διπλωματίας. Όμως αυτή η «διευθέτηση» δεν λογάριασε καθόλου τις ανθρώπινες ψυχές. Την ελευθερία και τις περιουσίες εκατομμυρίων ανθρώπων. Και ακόμη χειρότερα, έγινε πρότυπο για να «επιλύονται» ακόμα και στις μέρες μας αντίστοιχες διαφορές. Η συνθήκη έτσι νομιμοποίησε μια πολύ σκληρή πρακτική. Αυτοί που παίρνουν τις αποφάσεις των διπλωματικών ισορροπιών, να διαχειρίζονται τους ανθρώπους, όπως διαχειρίζονται οι κρεατέμποροι τα βόδια.

 

--Κλείνω με  το ερώτημα αν ο SOLOUP έγραψε για το χθες ή για το σήμερα.

 

---Ασχολούμαστε με το χθες γιατί μας νοιάζει το σήμερα.

 

Υπό τον τίτλο “Αϊβαλί” το γκράφικ νόβελ του SOLOUP  θα εκδοθεί από τον Κέδρο το Φθινόπωρο. Τετρακόσιες σελίδες ασπρόμαυρο σχέδιο και σε κάποια κεφάλαια ασπρόμαυρο με τόνους γκρι, με το  χρώμα  να ορίζει οπτικά τον χρόνο. Όλα τα υπόλοιπα ορίζονται από την αγάπη του συγγραφέα για το κείμενο, στο οποίο ήταν πλήρως αφοσιωμένος ακόμη και κατά τη διάρκεια  αυτής εδώ της συνάντησης.