Τα καρτούν δεν είναι αθώα [?, Βήμα (Το), 14/12/1997 ]

[Bonadrug]

Τα καρτούν δεν είναι αθώα

Κάθε παιδί αναπτύσσει μια ιδιαίτερη σχέση με τα αγαπημένα του κινούμενα σχέδια: τα βλέπει με πάθος, μιμείται τους ήρωες, τους ενσωματώνει στο παιχνίδι του, τους επικαλείται σε καθημερινή βάση. Πόσο σημαντική είναι τελικά αυτή η επίδραση; Πότε παίρνει ανησυχητικές διαστάσεις;

«Η Μάχη θέλει να ντυθεί Εσμεράλντα για τις Απόκριες... Ο μικρός λατρεύει τον Ηρακλή και τους Πάουερ Ρέιντζερς. Ο αγαπημένος του είναι ο "κόκκινος" - όποτε πηγαίνουμε για ψώνια, θέλει να αγοράζουμε κόκκινα ρούχα... Εχει ένα ζευγάρι κόκκινες κάλτσες και δεν τις βγάζει ποτέ». Τάδε έφη μητέρα τρίχρονου κοριτσιού και πεντάχρονου αγοριού, έξω από το 3ο Νηπιαγωγείο Νέας Σμύρνης.

Ο Μίκι Μάους, ο Ντόναλντ Ντακ, ο Μπαγκς Μπάνι, ο Τουίτι, αποτελούν ζωτικό κομμάτι του πολύχρωμου κόσμου των παιδιών. Η σχεδόν καθημερινή επαφή με τα φανταστικά πλάσματα της μικρής ή της μεγάλης οθόνης τροφοδοτεί τη σκέψη τους, τη συμπεριφορά τους, τις επιλογές τους: από το χρώμα των ρούχων που θα φορέσουν ως την... κραυγή που θα βγάλουν, όταν επιτεθούν στον συμμαθητή τους στο προαύλιο. Η κυρία Βίκυ Χατζηλάκου, καθηγήτρια ζωγραφικής στο Αρσάκειο και σε ιδιωτικό «εργαστήρι» στα Εξάρχεια, παρατηρεί: «Κάθε φορά που παίζεται μια ταινία (του Ντίσνεϊ) τα παιδιά, ειδικά τα μικρότερα, ζωγραφίζουν κατά κόρον τους ήρωες. Εχω μαθήτριες που είναι τώρα πρώτη δημοτικού και ακόμη ζωγραφίζουν την Αριελ από τη "Μικρή Γοργόνα"... Και "Ποκαχόντας" μου έχουν ζωγραφίσει. Γενικά επηρεάζονται πάρα πολύ. Ξέρουν τα ονόματα απέξω ­ ο τρόπος δε που τα περιγράφουν είναι καταπληκτικός».

Η επιρροή των καρτούν στα παιδιά είναι πασιφανής, πώς όμως εξηγείται; Σύμφωνα με τον κ. Νίκο Μαυράκη, κλινικό ψυχολόγο, ενεργοποιείται ο «μηχανισμός της ταύτισης»: το παιδί ταυτίζεται με τον αγαπημένο του ήρωα, και συνεπώς τον μιμείται. Βλέπει δηλαδή ότι ο ήρωας με τα κατορθώματά του κερδίζει τον θαυμασμό των γύρω του και νομίζει ότι, αν συμπεριφερθεί ανάλογα, θα γίνει με τη σειρά του αντικείμενο θαυμασμού. Διαδραματίζεται όμως και μια άλλη εξίσου υποσυνείδητη διαδικασία, που αφορά την «εσωτερική σύγκρουση πάνω στην οποία υφαίνεται η κατασκευή του παιδιού»: «Υπάρχει αυτός (ο Ηρακλής ή όποιος άλλος) που τα βγάζει πέρα με τα δύσκολα στοιχεία, με τις Ερινύες. Αυτό δίνει στο παιδί μια ανακούφιση και την ελπίδα ότι θα τα βγάλει κι εκείνο πέρα με τα τέρατα της δικής του φαντασίας».

Πρότυπα «επιτυχίας»

Τα παιδιά όχι μόνο δημιουργούν στενούς δεσμούς με τους «κινούμενους» ήρωες, αλλά τους αντιμετωπίζουν και ως πρότυπα «επιτυχίας». Δεν έχει σημασία ότι τα πρότυπα αυτά αλλάζουν ανάλογα με τις «μόδες»: χθες ο Σούπερμαν, σήμερα οι Τρανσφόρμερς, αύριο ποιος ξέρει τι. Σημασία έχει η αισθητική και η ηθική ποιότητα των «ηρώων» αυτών, που παίζουν τόσο καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση των παιδικών ευαισθησιών. Μπορούμε να κάνουμε κάποιο διαχωρισμό όσον αφορά την ποιότητα αυτή, δηλαδή μπορούμε να πούμε στο παιδί αυτό είναι «καλό» και να το βλέπεις, ενώ εκείνο είναι «κακό» και να μην το βλέπεις;

Η κυρία Χατζηλάκου βρίσκει σημαντικές διαφορές μεταξύ της «σχολής» Ντίσνεϊ και της «νεότερης» γενιάς καρτούν: «Ο Ντίσνεϊ ως αισθητική, κυρίως στις παλαιότερες παραγωγές του, έχει να προσφέρει ποιότητα, χρώμα, όνειρο» παρατηρεί. «Θεωρώ ότι είναι μια πολύ θετική επιρροή. Θέλω όμως να τονίσω ότι ο Ντίσνεϊ είναι ο Ντίσνεϊ. Από εκεί και πέρα υπάρχει μια ολόκληρη παιδική ζώνη, η οποία είναι γεμάτη από φτηνιάρικα, κυρίως γιαπωνέζικα, κινούμενα σχέδια, με όλους εκείνους τους Τρανσφόρμερς, με τα κόκαλα, με τα σίδερα, με τους πολέμους. Τα περισσότερα καρτούν της παιδικής ζώνης προβάλλουν αντιαισθητικά και βίαια πρότυπα».

Η κυρία Νένα Βλασσά, παιδοψυχολόγος και κοινωνιολόγος, προσεγγίζει το θέμα από μια άλλη οπτική γωνία και υποστηρίζει ότι τα «βίαια» κινούμενα σχέδια που βλέπουν τα παιδιά δεν διαφέρουν ουσιαστικά από την πλειονότητα των χολιγουντιανών ταινιών που βλέπουν οι «μεγάλοι»: «Τα κινούμενα σχέδια, ιδιαίτερα αυτά που προβάλλονται από τα ΜΜΕ, έχουν το ιδεολογικό περιεχόμενο και την αισθητική μορφή κάθε εποχής. Οι Πάουερ Ρέιντζερς ή οι Τρανσφόρμερς, για παράδειγμα, δεν εμπεριέχουν, αναλογικά για την ηλικία που απευθύνονται, περισσότερη βία από σύγχρονες αστυνομικές ή περιπετειώδεις αμερικανικές σειρές για ενηλίκους. Χρησιμοποιώντας βία και στις δύο περιπτώσεις συνήθως κερδίζει ο ήρωας. Στα παιδικά μιλάμε για έννοιες "δικαίου" και στα απευθυνόμενα σε ενηλίκους για "χάπι εντ". Αυτό δεν σημαίνει ότι η αναπαράσταση της βίας, όπως και η ίδια η βία στην εποχή μας, είναι κάτι που διαπλάθει συνειδήσεις ή ψυχαγωγεί, όπως εμείς θα το θέλαμε. Στα κινούμενα σχέδια, όμως, όπως και αλλού, δεν φταίει το μέσο, φταίει το μήνυμα.

Η αντίληψη όμως ότι η προβολή βίαιων σκηνών επηρεάζει αρνητικά τα παιδιά είναι διαδεδομένη τόσο στην Αμερική και στην Ευρώπη όσο και στη χώρα μας. Ο κ. Τζ. Καλημέρης, διευθυντής προγράμματος στο Mega Channel, «ψηφίζει» κι εκείνος Ντίσνεϊ, γιατί τον θεωρεί εγγύηση κατά της βίας: «Η δική μας επιλογή, κατ' αρχήν, είναι Ντίσνεϊ ­ ο Ντίσνεϊ είναι η "μητέρα" των παιδιών όλου του κόσμου. Η επιλογή αυτή γίνεται για δύο λόγους: πρώτον, γιατί έχουμε το κεφάλι μας ήσυχο, με την έννοια ότι αυτά τα πράγματα είναι ελεγμένα από πολύ σοβαρούς ανθρώπους στο εξωτερικό ­ δεν υπάρχουν δηλαδή "ακρότητες"... Δεν παίζουμε "επιθετικά" πράγματα, κινούμενα σχέδια που έχουν σκοτωμούς. Ο δεύτερος λόγος που το κανάλι εμμένει στον Ντίσνεϊ είναι ότι είμαστε οι αποκλειστικοί αναμεταδότες του προγράμματος του Ντίσνεϊ στην Ελλάδα».

Αν και δεν θα έπρεπε: λόγοι ανησυχίας υπάρχουν πολλοί. Εκτός από τους Τρανσφόρμερς, τους Πάουερ Ρέιντζερς και τους δεινόσαυρους, υπάρχει και το πιο πρόσφατο παράδειγμα του «Ηρακλή», της νέας δηλαδή ταινίας του Ντίσνεϊ, που βγήκε πριν από λίγες ημέρες στους κινηματογράφους. Οταν η ταινία κυκλοφόρησε το καλοκαίρι στην Αμερική, ξέσπασε καταιγίδα διαμαρτυριών από διάφορους ευρωπαίους και έλληνες ειδικούς, που κατηγόρησαν την εταιρεία - «μογγόλο» του Ντίσνεϊ ότι παραποιεί τον μύθο του Ηρακλή και βεβηλώνει την πολιτιστική μας κληρονομιά.

Ο Ηρακλής του Χόλιγουντ

Ο κ. Μαυράκης κάνει μια εύστοχη διάκριση μεταξύ της οπτικής των «μεγάλων» και εκείνης των παιδιών: «Οι ενήλικοι θίγονται σε επίπεδο ιστορικό, κοινωνικό, μαθησιακό: μάθαμε ότι δεν είναι αυτός ο Ηρακλής, δεν έκανε αυτά τα πράγματα. Αυτή την "προσβολή" δεν τη νιώθει το παιδί ­ δεν έχει περάσει ακόμη, μέσα από τη μάθηση, σε αυτό το επίπεδο των άθλων του Ηρακλή για να ξέρει... Το βλέπει σαν μια πλοκή. Το να κρίνει ο ενήλικος ότι αυτό είναι άσχημο, έχει δίκιο. Το να κρίνει το παιδί ότι αυτό θα του δώσει πράγματα, και αυτό έχει δίκιο».

Τελικά, πού πρέπει να τραβήξουμε τη διαχωριστική γραμμή; Αν όλοι έχουν τους λόγους τους (τα παιδιά για να παρακολουθούν, οι γονείς για να ανησυχούν), τότε πώς μπορεί να βρεθεί μια δημιουργική σύγκλιση επιθυμιών και απόψεων; Οπως όλοι ξέρουμε, η απαγόρευση δεν είναι λύση, γιατί ενεργοποιεί την επιθυμία. Με άλλα λόγια, ο γονιός που απαγορεύει στο παιδί του να βλέπει κάποιες εκπομπές, οι οποίες σύμφωνα με την κρίση του είναι «βλαβερές», έχει χάσει το παιχνίδι ­ ειδικά αν οι εκπομπές αυτές είναι δημοφιλείς: με τι «μούτρα» θα πάει το παιδί στο σχολείο την επομένη; Πώς θα συμμετάσχει στις ένθερμες συζητήσεις των συμμαθητών του σχετικά με το χθεσινό επεισόδιο των Πάουερ Ρέιντζερς, όπου ο «κόκκινος» διέλυσε το «κακό τέρας» με μια μπουνιά «σβουουμ!» και τον έστειλε στο Διάστημα;

Το βασικό που πρέπει να θυμόμαστε είναι ότι οι ήρωες των κινουμένων σχεδίων αποτελούν μόνο δυνητικά μοντέλα για το καλό ή το κακό ­ δεν προεξοφλούν την εξέλιξη μιας αναπτυσσόμενης προσωπικότητας. Η κυρία Βλασσά δίνει κάποιες απαντήσεις: «Πρώτον, δεν θα πρέπει να ξεχνάμε ότι το παιδί είναι πολίτης του κόσμου, δηλαδή την άλλη μέρα θα πρέπει να πάει σχολείο και να συνδιαλλαγεί με τους συμμαθητές του για τους ήρωες των καρτούν ­ όπως εμείς όταν ήμαστε παιδιά είχαμε ως ήρωες τον Μπλέικ, τον Σούπερμαν κ.ά. Δεύτερον, ας δούμε οι ίδιοι οι γονείς αρκετά προγράμματα για να έχουμε δική μας άποψη. Ας συζητήσουμε με το παιδί όχι από καθ' έδρας αλλά σαν παιδιά: ρωτώντας και ακούγοντας την άποψη του παιδιού. Τέλος, ας δώσουμε στο παιδί και άλλα αισθητικά και ιδεολογικά κριτήρια, ώστε όσα φοβόμαστε να μην είναι σε θέση να το βλάψουν. Και όσοι πουν ότι δεν ξέρουν ή ότι δεν μπορούν, τότε ας δεχθούν ότι ο μοναδικός δάσκαλος των παιδιών τους, και τελικά και των ίδιων, είναι η τηλεόραση».


--------------------------------------------------------------------------------
 

Πώς κρίνουν οι μαθητές τους χάρτινους ήρωες

Στο πλαίσιο της έρευνας αυτής ζητήσαμε από μερικούς μαθητές της τρίτης και της τετάρτης δημοτικού σχολείου (στη Νέα Σμύρνη) να μας απαντήσουν γραπτώς στις εξής ερωτήσεις: «Ποιος είναι ο αγαπημένος σας ήρωας καρτούν και γιατί;», «Ποιος είναι ο χειρότερος "κακός" και γιατί;». Μερικές από τις απαντήσεις που λάβαμε ήταν:

* «Εμένα ο αγαπημένος ήρωας καρτούν είναι ο Σκρουτζ, γιατί στα επεισόδια είναι πάντα πλούσιος και στο τέλος χάνει όλες τις δραχμές. Αυτό γιατί τα δίνει στον ανιψιό του και εκείνος τα χάνει».

* «Εμένα μου αρέσει ο Ντόναλντ Ντακ, γιατί κάνει αστεία και έχει ένα αυτοκίνητο που όλο παίρνει κουτρουβάλες και λέει στα αδελφάκια του να ανατινάξουν τον κόσμο».

* «Εμένα ο αγαπημένος μου ήρωας είναι ο Ντόναλντ, γιατί με τις αστείες γκάφες του με κάνει να γελώ».

* «Ο Γούντι ο τρυποκάρυδος, γιατί είναι κωμικός. Δηλαδή μια φορά που τον έβαλαν σε καζάνι για να τον φάνε, είπε: "Πολλή ζέστη έχει εδώ μέσα. Μήπως μπορείτε να ανάψετε τον ανεμιστήρα;"».

* «Ο χειρότερος κακός είναι ο Φρόλο, γιατί πήγε να πετάξει το μωρό στο πηγάδι και μισούσε τους τσιγγάνους και ιδιαίτερα την Εσμεράλντα. Οταν ο Φρόλο πήγε να σκοτώσει την Εσμεράλντα και να την κάψει, της είπε: "Ή διαλέγεις εμένα ή θα καείς στις φλόγες". Γι' αυτό ο Φρόλο είναι κακός».

* «Ο πιο κακός ήρωας είναι η Κρουέλα Ντεβίλ, γιατί ήθελε τα τόσο καλά και γλυκά σκυλάκια της Δαλματίας να τα γδάρει για να φτιάξει μια χοντρή και όμορφη γούνα».

* «Ο χειρότερος είναι ο Μπάτμαν, γιατί υπάρχει φόβος, τρόμος, αίματα και αγωνία και γι' αυτό δεν μου αρέσει».

* «Ο χειρότερος κακός είναι ο Σρέντερ. Αυτός παίζει στα χελωνονιντζάκια. Δεν μου αρέσει γιατί όλο σκαρώνει παγίδες στα χελωνονιντζάκια».

* «Ο χειρότερος κακός είναι ο Φρόλο, γιατί ήθελε να σκοτώσει τον Κουασιμόδο. Κι επίσης ήθελε ο Κουασιμόδος να μην πάει ποτέ σε καμία γιορτή, αλλά ήθελε να είναι φυλακισμένος στην εκκλησία».




 

Το ΒΗΜΑ, 14/12/1997

[starsky]

ωραια θεματα αναφερεις..... :clap: στα ανω θα θελα να υπογραμμισω το γεγονος σημερα πια ,οτι τα παιδικα δεν ειναι και τοσο παιδικα...δινουν την εντυπωση οτι απευθυνονται και σε μεγαλυτερες ηλικιες ....

[DJO]

Συμφωνω σχετικα με το οτι αρκετα κινουμενα σχεδια εχουν υπερβολικη βια (αλλα γι'αυτο και υπαρχουν τα ratings), αλλα διαφωνω καθετως με τα ανεπιτυχη παραδειγματα που διαλεγει ο δημοσιογραφος αυτου του αρθρου! Οι Power Rangers βιαιοι? Χα! Ναι, ειδικα εκει που διαλυονταν στον αερα οι πηλινοι εχθροι ηταν πολυ βιαιο, τινγκα στο αιμα τι να πω....ακομα και το κινουμενο Κοναν ειχε περισσοτερο βια, οπου και παλι οι εχθροι μετα τα χτυπηματα του μαγικου σπαθιου ψιλο-διαλυοντουσαν και μετα εξαφανιζοταν! Καλα, για τους Τρανσφορμερς τι να πω...το εν λογω αρθρο ειχα την ατυχια να το διαβασω οταν ειχαν πρωτοβγει τα βαρβατα Beast Wars και εγω ημουνα Γυμνασιο και διαβαζω τα σημεια και τερατα για τους Τρανσφορμερς, στους οποιους ποτε κανενας ανθρωπος δεν επαθε τιποτα και ειδικα στην αυθεντικη σειρα ο,τι ζημια και να παθαινε καποιος επισκευαζοταν (με εξαιρεση την ταινια που ηταν για ανω των 13), μηπως φοβηθηκε επειδη ηταν "γιγαντια τερατομορφα ρομποτ που θελουν το κακο της ανθρωποτητας", οπως ειχα διαβασει σε ενα αλλο αρθρο? Ελεος δηλαδη, οσα κινουμενα ειχαν τερατομορφους εχθρους και οχι ανθρωπινους ηταν βαρβαρα απαραδεκτα στην πυρα (βλ.He-Man,TF,Power Rangers, Thundercats,Silverhawks,TMNT) κι ας σε καθε επεισοδιο οι κακοι απλα χανανε και απλα επιστρεφαν πισω στο αρχηγειο τους με εξαιρεση διαφορα ρομποτοειδη ή αγαλματοειδη (χωρις ψυχη δηλαδη) πλασματα, ενω ολα τα Ντισνεϋ ειναι μια χαρα παιδικα! Εγω ειχα δει την Παναγια των Παρισιων και ειχα παθει καταθλιψη και τρομο μαζι με τη βαρυτατη ατμοσφαιρα που ειχε!!!Να μη πουμε για την Ντε Βιλ που ηθελε να γδαρει ζωντανα τα 101 για να τα κανει γουνες και ειδικα στην live-action ταινια φαινοταν ακομα πιο εντονα!!!!! Τουλαχιστον ο Ηρακλης (αν και επεσε κλασσικα στοχος των κλασσικα γκρινιαρηδων με τη μυθολογια) ειχε τρελο χαβαλε & δραση κι ας ειχε τον αποκεφαλισμο της Λερναιας Υδρας και αλλα, αυτο που μετραει ειναι το πως θα το παρουσιασεις. Μπορεις να το κανεις ακρως ρεαλιστικο και να απευθυνεται σε πιο ενηλικο κοινο ή να παραλειψει τις "ρεαλιστικες" λεπτομερειες και να κινηθει σε πιο παραμυθενιο/μυθικο κλιμα, το οποιο θα ειναι ιδανικο για ηλικιες κατω των 15....ο Ηρακλης πετυχε γιατι κινηθηκε περισσοτερο με βαση τη δευτερη επιλογη. :brainbow:

 

Εν κατακλειδι, τα κινουμενα δεν ειναι κακο να μην ειναι αθωα και να περιλαμβανουν αληθειες της ζωης, απλα να περιλαμβανει το αντιστοιχο ποσοστο αληθειας αναλογα στην ηλικια του κοινου που το παρακολουθει (δε θα βαλεις σε 5χρονο κανα ανιμε οπου κυριαρχουν τα χλατσα-χλουτσα, αλλα αθανατα κλασσικα Ντισνεϋ) και ολα τα αλλα ειναι απλα υποκειμενικες αποψεις χωρις προηγουμενη εμπειρια του συντακτη, απλα ειδε ξυλο/μαχη=βια=ντροπη,απαραδεκτο για παιδια, ενω ειναι παγκοσμια αληθεια η αιωνια και αεναη μαχη του καλου με το κακο και χρησιμοποιειται παντου, γιατι οσα κινουμενα δεν ειχαν κακο στην υποθεση, δεν ειχαν λογο υπαρξης......

Επεξεργασία Μαίου 18, 2007 από DJO