Η ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΠΟΛΕΝΑΚΗ

[vaios]

 

Γελοιογραφίες από το παρελθόν, από έναν Μύθο, τον Σταμάτη Πολενάκη (1908-1997).

Ένα χρόνο πριν το θάνατό του οι εκδόσεις «ΝΕΑ ΣΥΝΟΡΑ» τίμησαν το μεγάλο καλλιτέχνη με την έκδοση αυτού του Λευκώματος, που περιλαμβάνει μία μικρή ανθολογία των γελοιογραφιών του.

Δημιουργήματά του ο Σπαγκοραμμένος, μια φιγούρα που προκαλεί συγχρόνως το γέλιο και τον οίκτο και ο Πίπης ο Πάπιας το comic strip εκείνης της εποχής.

Οι χρωματιστές γελοιογραφίες του, με εκείνα τα υπέροχα χρώματα, που λες και κουβαλούν τη φθορά του χρόνου, σε μαγεύουν και σε γοητεύουν.

Η μνήμη μου ανακαλεί τις στιγμές που κρυφοκοίταζα τις σελίδες του ΡΟΜΑΝΤΣΟΥ για να θαυμάσω τις γελοιογραφίες και να δω το νέο εφεύρημα του Σπαγκοραμμένου προκειμένου να μην ξοδέψει τα ανύπαρκτα χρήματά του.

Ο Πολενάκης θεωρείται ο πατέρας του κινουμένου σχεδίου στην Ελλάδα. Έργο του είναι μία μικρή ταινιούλα με τίτλο «Ο Ντούτσε αφηγείται», που προβάλλεται κάθε χρόνο στις 28 Οκτωβρίου στα τηλεοπτικά κανάλια, με θέμα την αποτυχία της Ιταλικής εισβολής στη χώρα μας.

Η έκδοση είναι καλαίσθητη και πολυτελής, το εξώφυλλο είναι σκληρό με επένδυση κίτρινου λεπτού υφάσματος και πρόσθετο αφαιρούμενο έγχρωμο χάρτινο cover και το χαρτί άριστης ποιότητας.

 

vaios/24-3-2009

[rotagiatipino]

Σύμφωνα με το Λεξικό Ελλήνων καλλιτεχνών (Αθήνα: Μέλισσα, 1997) (λήμμα του ιστορικού Τέχνης Δημήτρη Παυλόπουλου):

 

Γεννήθηκε στην Αθήνα το 1908 και πέθανε το 1997. Σπόυδασε στην Ανωτάτη ΣχολήΚαλών Τεχνών ζωγγραφική. Τα πρώτα του σκίτσα δημοσιεύθηκαν το 1926 στην εφημερίδα Ελεύθερος λόγος και στο περιοδικό Θεατής. Παράλληλα έδινε διαφημιστικές μακέτες στην εταιρεία Γκρέκα. Σκίτσα του δημοσιεύθηκαν επίσης σε Ακρόπολι, Έθνος και στο περιοδικό Νέος Κόσμος. Από το 1945 έως το 1950 εξέδιδε το περιοδικό Λαουτζίκος με τον Ν. Δεληπέτρο και το Τραστ του γέλιου με άλλους γελοιογράφους. Τον τύπο του σπαγγοραμμένου που δημιούργησε στο Τραστ τον μετέφερε αργόερα στο Ρομάντσο. Πολιτικός γελοιογράφος της εφημερίδας Εθνικός Κήρυξ.

Παρουσίασε σκίτσα του σε ατομικές εκθέσεις: Παρνασσός 1946, Πολεμικό Μουσείο 1979, Ένωση Ανταποκριτών Ξένου Τύπου 1986.

Άλλα έργα του παρουσίασε σε Άστορ 1974, Διογένης 1978.

Πήρε μέρος σε ομαδικές εκθέσεις (Πανελλήνια Έκθεση Γελοιγραφίας 1938, 1948, 1952, 1971, 1973, 1975).

Συμμετείχε σε όλες τις εκθέσεις του Συνδέσμου Σκιτσογράφων και στις εκθέσεις της Εταιρείας Ελλήνων Ευθυμογράφων. Τιμηθηκε με το 1ο βραβείο Αφίσας στη ΔΕΘ του 1951.

Υπήρξε μέλος του Επιμελητηρίου Εικαστικών Τεχνών Ελλάδος, του Συνδέσμου Σκιτσογράφων, της ΕΣΗΕΑ, της Εταιρείας Ελλήνων Ευθυμογράφων.

 

ΕΡΓΟΓΡΑΦΙΑ:

ΦΧΨ2 (Φαντασία, Χιούμορ, Ψύχωσις) (1976).

Πολενάκης 1940-1941 (1981)

Πίπης ο Πάπιας (βλ. σε άλλο σημείο του φόρουμ).

 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:

Εθνική (14/12/1936).

Φ. Γιοφύλλη: Ιστορία της νεοελληινκής τέχνης 1821-1941 (Αθήνα: [χ.ο.], 1963-τ. Β΄, σ. 448-449).

Εγκυκλοπαιδικόν λεξικόν Ελευθερουδάκη (τ. 10, 1965, συμπλήρωμα).

Ελληνικόν ho's who (Αθήνα: 1965-2η έκδ., σ. 500).

Σ. Λυδάκη: Λεξικό των Ελλήνων ζωγράφων και χαρακτών (16ος-20ός αιώνας) (Αθήνα: [χ.ο.], 1976).

Τ. Σπητέρη: Τρεις αιώνες νεοελληνικής τέχνης 1660-1967 (Αθήνα: [χ.ο.], 1979-τ. Γ΄ σ. 236-237).

Κατάλογος ομαδικής έκθεσης 137 χρόνια ε΄΄ηνικής γελοιογραφίας 1844-1981 (Αθήνα: ΕΣΗΕΑ, 1981).

Η Καθημερινή-Επτά Ημέρες (19/2/1995 & 26/10/1997).

Η Καθημερινή (3/5/1997).

[DJO]

Από τα καλύτερα λευκώματα - τιμητικές εκδόσεις. Χρυσό δεκάρι.

 

Περιεχόμενα

~Σημείωμα του εκδότη

~Βιογραφικό σημείωμα

~Δύο λόγια γι'αυτή τη συλλογή

~Ο "τύπος" του Πολενάκη

~Άνθρωποι και ομπρέλες ή η αφηρημένη τέχνη και ο Σταμάτης Πολενάκης

~Σταμάτης Πολενάκης: φιλοπαίγμων, χαρίεις, ψυχαγωγικός

~Γελοιογραφίες από τον πόλεμο του '40 (συλλογή Πολεμικού Μουσείου)

~Γελοιογραφίες από τον Λαουτζίκο του '45

~Ο Πίπης Πάπιας στο Ρομάντσο, δεκαετίες '40-'50

~Ο Σπαγκοραμμένος στο Ρομάντσο, δεκαετίες '50-'70

~Η χρυσή εποχή του Περιοδικού Τύπου Ποικίλης Ύλης, δεκαετίες '40-'70

~Η πρωτοπορία του Πολενάκη στο κινούμενο σχέδιο

~Η τέχνη(κή) του κινουμένου σχεδίου

~Η ζωγραφική του Σταμάτη Πολενάκη

~Πίνακες σε λάδι

 

Αντιγράφω και το δισέλιδο του Πέτρου Μαρτινίδη:

 

Σταμάτης Πολενάκης: φιλοπαίγμων, χαρίεις, ψυχαγωγικός

 

Συναντά κανείς στο όνομα Πολενάκης, στα λεξικά, τους προσδιορισμούς: "σκιτσογράφος, γελοιογράφος, ζωγράφος, συνεργάτης αθηναϊκών εφημερίδων και περιοδικών από την προ του Β' Παγκοσμίου Πολέμου περίοδο" κ.λ.π. Αλλά θα μπορούσε, επίσης, το όνομα του Σταμάτη Πολενάκη να συναντάται και ως προσδιορισμός των λεξικών στα λήμματα: φιλοπαίγμων, χαρίεις, ψυχαγωγικός.

Καινοτόμος και πρωτοπόρος στις τεχνικές - στη γραφική λιτότητα του γελοιογραφικού σκίτσου, στην αφήγηση ιλαρών επεισοδίων με διαδοχικές εικόνες (τα πρώτα ελληνικά "comic strips"), σε μικρής διάρκειας κινούμενα σχέδια (τα πρώτα "cartoons") για κινηματογραφικές διαφημίσεις κ.ά. - , διατηρεί την ουσία του χιούμορ του διαρκώς μέσα στα όρια μιας "αττικής απλότητας". Παραδοξολόγος και ευρηματικός, ανανεωτής και μετρημένος, οικουμενικός και ιδιοπρόσωπος, θα μπορούσε να χαρακτηριστεί, συνολικά, ως ο κατεξοχήν εξελληνιστής των επιτευγμάτων από τον κόσμο των Media.

Για παράδειγμα, οι διάφοροι "τύποι" ανθρώπων που σε μια μονοκοντυλιά σχεδόν έχει αποτυπώσει ο Πολενάκης θα μπορούσαν ν'ανήκουν στη διεθνή σηματογραφία, στις καρικατούρες του περίφημου Reg Manning ή του Stan Hunt, μετά το 1950, όσο και στους τύπους θεατών των υπαίθριων ωδικών καφενείων που παρουσίαζε η κυριακάτικη εφημερίδα Το Άστυ, στην Αθήνα του 1885. Ακόμη, εκείνες οι γελοιογραφίες με το γραφείο του μεγαλοεφοπλιστή ο οποίος διαθέτει σε υπερμεγέθη γυάλα φάλαινες αντί για χρυσόψαρα (!) ή το γραφείο του βιομηχάνου μ'ένα σκάμμα μπρος από το έπιπλο, ώστε οι επισκέπτες του ν'αντιμετωπίζονται "αφ'υψηλού" (!), ανήκουν τόσο στο ευρύτερο πνεύμα μιας δηκτικής κριτικής προς την αρχόμενη και αρχομανή ευμάρεια των πρώτων μεταπολεμικών δεκαετιών (όπως το ανέπτυξαν Ευρωπαίοι γελοιογράφοι σαν τον Sempre, λόγου χάρη), όσο και σ' έναν αμιγώς ελληνικό σαρκασμό κάθε κενοδοξίας και μεγαλομανίας.

Επίσης, το συχνά "μαύρο χιούμορ" του Πολενάκη (με ταφικούς σταυρούς να χρησιμοποιούν το οριζόντιο τμήμα τους σαν άνοιγμα χεριών, για να δείξουν πόσο μεγάλο ήταν το ψάρι που έπιασαν, για παράδειγμα) ή οι σουρεαλιστικές κυριολεξίες του (με ανθρωποποιημένα αντικείμενα, όπως παπούτσια που "βγάζουν γλώσσα"!, μολύβια που προτείνουν σε γομολάστιχες να "σβήσουν το φως"! κ.ά.) καθώς και οι απροσδόκητες σημασιολογικές διολισθήσεις που διέπρεπαν στα ευτράπελα επεισόδια του Πίπη Πάπια, ενώ θα μπορούσαν να δειγματίζουν εξαιρετικά το λεγόμενο "nouvel humour" ορισμένων Γάλλων γελοιογράφων - όπως οι Maurice Henry και Tredez ή Trez, καθώς και άλλων Αμερικανών, από τα διάφορα Samedi-Soir, Paris Match, Life, New Yorker, Punch κ.λ.π. - εστιάζονται με πολλή ευστοχία στις πρώτες επαφές του ελληνικού κοινού με την εισβολή των τεχνολογικών επιτευγμάτων στην καθημερινή ζωή: μικρά αστικά διαμερίσματα, μεγάλες ηλεκτρικές συσκευές, αυτοματισμός στη ρύθμιση της κίνησης στους δρόμους, μετατροπές παραδοσιακών συνηθειών ή ηθικών κωδίκων κ.ο.κ.

Μ'άλλα λόγια, ο Πολενάκης μοιάζει να εμπνέεται, επί σειρά δεκαετιών, από τα καθέκαστα της ελληνικής ζωής, ενώ εκφράζεται με το πρωτοποριακό πνεύμα και τα επιτεύγματα της Δύσης. Το δίπλωμα του ζωγράφου - από την Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών - μπορεί να μην του χρειάστηκε καθόλου, όπως ο ίδιος δηλώνει, αλλ' η εικαστική του ευαισθησία είναι φανερή σε όλες λίγο πολύ τις επιδόσεις του: στους εξαιρετικούς χρωματισμούς των γελοιογραφιών που φιλοτέχνησε στη διάρκεια του πολέμου, όσο και στα σταθερά τοπία στο φόντο των κινουμένων σχεδίων, με τα οποία καταπιάστηκε αργότερα. Ίσως, μάλιστα, για να κατανοήσει κανείς πληρέστερα το έργο του Πολενάκη πρέπει να λάβει υπόψη αυτή την έφεση του Έλληνα ζωγράφου στο να συλλαμβάνει τη βασική λειτουργία μιας τεχνικής, όχι στο να της αφοσιώνεται, σε μια αποκλειστική και ατελεύτητη υπηρέτηση της τελείωσής της.

Κι ακριβώς επειδή ζούμε σε μια εποχή στην οποία η τελειότητα των τεχνικών αφήνει πίσω της, σε υποτιμητική απόσταση, τις ατέλειες των ίδιων των ανθρώπων, ακριβώς επειδή τα διάφορα "Computer Aided Design" ή οι ποικίλες "Virtual realities" μεγαλουργούν, πλέον, μόνο με ευσεβείς τεχνικούς υπαλλήλους κι αφοσιωμένους τελειοθήρες και όχι με πολυσχιδείς κι ευρηματικούς δημιουργούς, τα σχέδια του Σταμάτη Πολενάκη αξίζουν μια πολύ ιδιαίτερη αντιμετώπιση. Δεν είναι μόνο δείγματα κάποιας παρελθούσης εποχής. Είναι, κυρίως, δείγματα της τελευταίας εποχής της ευρηματικότητας και της πρωτοτυπίας επιμελημένης ή ατημέλητης, της τελευταίας εποχής πριν τον απαρέγκλιτο εκφραστικό πλούτο και τη μόνιμη φτώχεια των ιδεών μιας απόλυτα ομοιογενοποιημένης αγοράς.

Το απλό εκείνο σκίτσο του διάσημου Σπαγκοραμμένου του, που αρνείται διαρκώς διάφορους καταναλωτισμούς κι αφήνει άναυδο ένα φαρμακοποιό, για παράδειγμα μην αποφασίζοντας ν'αγοράσει μια ολόκληρη ασπιρίνη για μια απλή ημι-κρανία (!), θα μπορούσε και να γίνει το σύμβολο ενός κόσμου που αρνείται, ανάλογα, να προσηλωθεί ολοκληρωτικά σε απλές "imi-tations"! Ακατάβλητα φιλοπαίγμων, χαρίεις και ψυχαγωγικός, λοιπόν, ο Σταμάτης Πολενάκης μένει, προπάντων, να συμβολίζει - όπως αρκετοί ακόμα, σπουδαίοι, σύγχρονοί του γελοιογράφοι - την ευφορία των προσδοκιών της νεοτερικότητας: το νέο χιούμορ μιας μεταβατικής εποχής, ενόσω ο εκδυτικισμός έμοιαζε του χεριού μας κι η ελληνικότητα παρέμενε απτή.